Na de Tweede Wereldoorlog drong de bouw van een nieuwe, grotere Sint-Margaretakerk zich op. Tussen de opdracht hiertoe van Bisschop Lamiroy in 1946 en de uiteindelijke aanstelling van de Antwerpse architect van Nederlands-Limburgse afkomst Jos Ritzen (1896-1961) verliepen 6 jaren van afgewezen bouwplannen. Aannemer Cottyn uit Heule kreeg de bouwopdracht toegewezen in 1954. Vanaf de eerstesteenlegging midden 1955 tot eind 1956 schoot het werk heel goed op. Maar ziekte van de aannemer, vereffening van de bouwfirma en interne meningsverschillen veroorzaakten toen een oponthoud van anderhalf jaar! Pas op 28 september 1959 kon de nieuwe kerk worden ingewijd. In 1957-1958 werd de oude Sint-Margaretakerk gesloopt. Op het torentje na (in 1936 geklasseerd) verdween het stemmige kerkje uit het dorpsbeeld van Knokke.
De Sint- Margaretakerk in Knokke heeft twee orgels: een groot nieuw orgel gebouwd door orgelmakers Loncke en een kleiner instrument gebouwd in het oosttransept boven de ingang van de sacristie van de hand van Nicolaas Helewout.

Het Helewout-orgel (1631)

De Kerkraad van de parochie beslist tijdens de zitting van de eerste zondag van april 1869 om het oude orgel van de Sint-Jacobskerk van Brugge te kopen voor 1.500 Belgische frank. In die kerk bouwt Louis-Benoît Hooghuys een nieuw orgel. Het orgel dat door de parochiekerk wordt gekocht, is in 1631 door de Brugse orgelmaker Nicolaas Helewout gebouwd. Voor de herstelling vraagt Hooghuys 700 Belgische frank. Een hele investering, want de jaarwedde van de koster bedraagt op dat ogenblik 127 Belgische frank. De kosten voor het plaatsen van het nieuwe instrument in de kerk bedroegen 50 Belgische frank. Maar dat bedrag moet niet worden betaald. Het oud orgeltje dat in de kerk staat, is namelijk ook 50 Belgische frank waard en wordt eigendom van Hooghuys.

Het Helewout-orgel dat in Knokke terecht komt en op 10 februari 1870 wordt ingehuldigd, bevat een reeks pijpen die tot de oudste van Vlaanderen behoren, ondanks vele herstellingen en restauraties. Orgelkast¹ en instrument samen, vormen een monument (K.B. 29.11.2000). Antoon Fauconnier en Patrick Roose omschrijven het orgelmeubel “van onschatbare waarde voor het Vlaamse kunstpatrimonium”².

In de beginjaren 1950 van vorige eeuw moet de gotische en neogotische Sint- Margaretakerk, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd raakt, wijken voor een nieuwe kerk met neoromaanse rondbogen. Die wordt tussen 1955 en 1958 volgens de plannen van Jozef Ritzen (Antwerpen) opgetrokken. Het is een vrije replica van de basiliek Sint-Paulus-buiten-de-Muren in Rome. De oude kerk wordt op de achthoekige toren met zonnewijzer na, in 1957 geheel afgebroken³. Orgelmakers plaatsen het oud orgel in open opstelling op het nieuwe doksaal en de kast verdwijnt in de kelder van de nieuwe kerk, omdat het oude barokke orgelmeubel volgens architect Ritzen niet geschikt is om terug een plaats te krijgen in het nieuwe kerkinterieur. De firma Peeters bouwt een tweeklaviersorgel, dat met het grote orgel in de kerk kan samenspelen.

De barokke orgelkast verhuist in 1965 naar Duitsland om nagenoeg ongewijzigd een plaats te krijgen in de kruisbeuk van de Jesuitenkirche Sankt Peter in Keulen (www.sankt-peter-koeln.de). De kast fungeert er als meubel voor een modern instrument. Het verband tussen de twee is ver te zoeken.

Sinds 1990 worden stappen ondernomen om de orgelkast uit Keulen terug te halen. Daarvoor ijveren de Vrienden van het Helewout-orgel. Er doet zich plots een gelegenheid voor: Sankt Peter is aan grondige restauratie toe. Tijdens de bombardementen op Keulen tijdens de Tweede Wereldoorlog, wordt de kerk zwaar beschadigd. Alleen de buitenmuren en enkele zuilenstompen blijven overeind. Het plafond uit kruisgewelven is volledig ingestort. Pas in 1960 is de wederopbouw ervan voltooid. De kruisgewelven zijn echter vervangen door een vlak plafond, waardoor de buitenmuren hun samenhang verliezen en ze stilaan letterlijk uit elkaar komen te staan. Een voorlopige sluiting van de kerk dringt zich op en het kerkbestuur van Sankt Peter kiest voor een zeer grondige restauratie. De kerkverantwoordelijken zijn van oordeel dat het orgelmeubel niet zal passen in het toekomstig kerkinterieur en dat het terug naar zijn plaats van oorsprong kan. Op 24 juni 1997, de feestdag van Sint-Jan, arriveert de waardevolle orgelkast opnieuw in de Sint-Margaretakerk. Jos Loncke en zijn medewerkers beginnen onmiddellijk aan de opbouw.

Inmiddels heeft in 1995 het Helewout-orgel op het grote doksaal plaats moeten ruimen voor een nieuw groot orgel, dat op 17 maart 1996 is ingewijd en ingespeeld. De orgelmaker Frans Loncke en zonen uit Zarren verplaatsen het Helewout-orgel⁴ naar de oostwand op een nieuw doksaal boven de ingang van de sacristie. Met hulp van een mecenas wordt het orgelmeubel teruggekocht en wordt een nieuw doksaal gebouwd aan de oostkant boven de ingang van de sacristie. De kast van het Helewout-orgel is geboend en in goede staat. Het orgel is niet bespeelbaar. Een restauratiedossier is in opmaak.

Jozef Bonte beschrijft in Rond de poldertorens⁵ uit 1997 het Helewout-orgel als volgt:

“Wij hebben hier te doen met een zeer mooi staaltje van houtsnijwerk uit de baroktijd. Alle kenmerken van dit barokke meubel openbaren vreugde om het geschapene. Het is een zich inschakelen van de natuur in de realiteit van de bovennatuur. Het is een vermenselijking van het bovennatuurlijke. Hier bestaat een band, waarbij de kunst een middel wordt om de godsdienst te dienen. Barok omringt de toeschouwer met een sfeer van warmte in vorm en uitdrukking, naar het diep menselijke toe. Het is een uitbundige aspiratie naar schoonheid, waaronder nochtans een diepe spirituele bezieling schuil gaat. Het godsdienstige wordt hier intens beleefd, maar uitgedrukt in de geest van de tijd.

De kast is vijfdelig met halfrond uitspringend hoger middengedeelte. De zijkanten zijn begrensd door gegroefde Ionische pilasters. De figuurtjes die zijn weergegeven zijn zowel engelenkopjes als demonen. Wellicht een allusie naar de eeuwige strijd tussen goed en kwaad. Mij komt het voor dat de rechterzijde van het meubel meer naar hemelse muziek verwijst terwijl de muziekinstrumenten weergegeven aan de linkerkant dienen in verband gebracht met muziek als genot, wat nog niets te maken heeft met de materialiteit. Wij herkennen aan de rechterkant en aan de linkerkant samengebonden muziekinstrumenten. Rechts: een viool, nog een strijkinstrument met strijkstok, een boek, het symbool van het brevier- en koorgebed, een Thebaanse trompet, een hoorn. Aan de linkerzijde: de kromhoorn, de viool, de luit, de trompet, de tamboerijn.

Op de basis van de kast zijn er pilasters met druivenranken, een verwijzing naar het Laatste Avondmaal, twee effen cartouches, granaatappels en ander fruit. Nog veel meer is er te zien op het meubel: men herkent slangen, het teken van de voorzichtigheid. Zo is in het fronton aan weerszijden een driehoekje uitgespaard. De driehoek is het symbool van de volledigheid - wellicht een verwijzing naar de Drie-eenheid. Kortom, het ganse meubel drukt een spirituele emotie uit.”

Het Loncke-orgel (1996)

Frans Loncke bouwt in 1996 samen met zijn zonen het grote orgel in de Sint-Margaretakerk. Het is ontworpen door de huidige organist Jan Baert.
Eenendertig mensen hebben er heel wat maanden aan gewerkt. Kostprijs: 17 miljoen Belgische frank, waarvan het Orgelcomité 2 miljoen bijeenbrengt. Op 17 maart 1996 volgt een plechtige inwijding en wordt het orgel ingespeeld. Het instrument luistert niet alleen de liturgische vieringen op. Er zijn afzonderlijke orgelconcerten en ook de leerlingen van deKunstacademie oefenen op het orgel.

Enkele onderdelen van het Loncke-orgel komen niet van de orgelbouwer: de setzer (elektronische schakeling) is van Otto Hens, de speeltafelmechaniek is van Laukhoff en het sculpturenwerk is van de hand van Donaat Vanoverschelde.

Voetnoot

1. Volgens professor-organist Kamiel D'Hooghe de oudste orgelkast in het Vlaamse land
2. Fauconnier, Antoon en Roose, Patrick - Het historisch orgel in Vlaanderen (deel IV a), Administratie voor Ruimtelijke Ordening en Leefmilieu, bestuur voor Monumenten en Landschappen (1986)
3. Het torentje is een beschermd monument (K.B. van 25.03.1938) en siert nog steeds op zijn bescheiden manier het in 2006 heringerichte kerkplein.
4. Beschermd bij M.B. op 29.11.2000
5. Bonte, Jozef - Rond de poldertorens 1997 (4) p.137-139

Programma voor de Zwinstreek Open Monumentendag 2012 Open Monumentendag Nederland: zaterdag 8 september 2012 Open Monumentendag Vlaanderen: zondag 9 september 2012
	Open Monumentendag Knokke-Heist Overzicht Orgel- en beiaardtocht Sint-Antonius Abtkerk - Heist Museum Sincfala - Heist Sint-Magaretakerk - Knokke Atelier Luc Peire - Knokke Performance: Verticaal ritme - Knokke deKunstacademie - Knokke Evocatie: Tableau vivant de Knocke Kalfmolen - Knokke Tentoonstelling 40 jaar Knocke is Hier Sint-Vincentiuskerk - Ramskapelle Molen van Callant - Ramskapelle For Freedom Museum - Ramskapelle Sint-Niklaaskerk - Westkapelle	OMD Zwinstreek Nederland (8 september) Gemeente Sluis OMD Zwinstreek Vlaanderen (9 september) Gemeente Damme Gemeente Maldegem Gemeente Sint-Laureins	Praktische info Gratis touristisch treintje (Uurrooster) Volg ons via Facebook   Algemeen overzicht   Open monumentendag Vlaanderen Open Monumentendag Nederland
Naar startpagina - Open Monumentendag Knokke-Heist