Lapnamen

Dirk Valcke

In alle dorpen in Vlaanderen is het zowat de gewoonte aan sommige mensen, naast hun gewone naam, ook een bijnaam of lapnaam te geven.

We durven gerust stellen dat op het einde van de negentiende eeuw het gebruik van bijnamen nergens zo' n top bereikte als onder de vissers van Heist.

Noodzakelijkheid

De voornaamste reden hiervoor was ongetwijfeld het grote aantal gelijke familienamen in Heist verspreid onder de vissers. Heist was immers een vissersdorp bestaande hoofdzakelijk uit enkele oude en gekende families zoals de Couwijzers, Desmet, De Groote, Savels, Vantorre, Vlietinck en nog andere.

Terloops vermelden we dat wegens enige onachtzaamheid van de bedienden bij de burgerlijke stand (vroeger de secretaris) deze namen op uiteenlopende wijzen werden geschreven.

Zo heette de deken van de visserij Ainanus Couwijzer daar waar zijn zoon Henri een ganse familie Couhijsder nalaat.

Men ging ook vaak voort op de uitspraak en zo werd Desmid ook Desmidt, Desmit, Desmed, Desmedt.

De Groote werd ook Degroote en Utterwulghe werd Wtterwulge (ten gevolge van een niet altijd even duidelijk geschrift in de boeken).

De vissers leefden als het ware wat op een eiland en hadden met de rest van de gemeente en zeker met de mensen buiten de gemeente weinig of geen contact. Dit had voor gevolg dat de huwelijken zich dan ook voltrokken binnen de vissersgemeenschap. Dat had onder meer voor gevolg dat men vaak koppels had waar de man en de vrouw dezelfde familienaam droegen.

Een familie Vantorre-Vantorre, Vlietinck-Vlietinck, Savels-Savels of Vandierendonck-Vandierendonck was geen uitzondering.

Voeg daarbij dat de keuze van voornamen eerder beperkt werd zodat het krioelde van de Piers en de Pols, Frans, Jacobus of Louis en Jules. Het baart dan ook geen verwondering dat men vijf Pieter Vantorre's had of vier Maria Vantorre's in één en dezelfde straat.

Vroeg men naar Pier (Pieter) Vantorre dan kwam prompt de vraag: is het Pietje van Kippens of Klodde of Pier Mussche of Pietje Zwartjes of Fieste of Pietje Ketser?

Vele jaren terug woonden in de Guido Gezellestraat drie weduwen Vlietinck... stel je voor wat een geloop dat was op het postkantoor toen er een brief toekwam zonder juist huisnummer.

Zelfs de kerkelijke overheid zag zich verplicht voor de huisbezoeken en speciaal register bij te houden met de lapnamen. Uit dit alles mag blijken dat de nood aan bijnamen zich zeer deed gevoelen. Het werd anders totaal onmogelijk sommige personen te identificeren.

Indeling

We kunnen de bijnamen in Heist in twee grote reeksen indelen.

De groepsnamen die aan een ganse familie werden gegeven en die van vader op zoons en dochters overgingen. Zo'n stamvader was bijvoorbeeld Tchakkel, Rapé, Mussche, Zwientje, Bultj, Teele, Gatje, Tchieper enz.

De kinderen werden dan genoemd met hun voornaam gevolgd door de rasnaam. Zo kwam me tot: Jef Rapé, Pier van Tchakkels, Bertha Mussche, Jan van Gatjes...

Dit gaat zo verder tot de derde of de vierde graad.

Bijvoorbeeld: Victor van Leon van Miel van Cents of Madeleine van Jan van Co de Rostens.

Dit neemt niet weg dat sommigen nog een speciale voornaam en bijnaam kregen die dan werd gevolgd door de rasnaam. Bijvoorbeeld: Achille van Kloddens, Solle van Kattens, Pietje van de Zwartens.

Het gebeurde ook dat broers die later op hun beurt stamvader van een vissersfamilie zouden worden een eigen rasnaam op hun nakomelingen overdroegen. Zo werden de drie gebroeders Vlietinck: Rapé, Ko Pere en Sissen van Seniaans genoemd. Ook de vijf gebroeders Vantorre hadden elk een bijnaam: Foks, Kaviak, Klakke, Gutepa en Woestje.

De individuele namen die aan personen werden gegeven die opvielen door een bepaalde hoedanigheid of een fysische of psychische eigenschap of zelfs een gebrek.

Zo kennen we de Klemmer, de Mageren, Meneere Jef, de Baro, Kromme Marie.

Zoals men ziet kan zo'n bijnaam in bepaalde gevallen een scheldnaam worden zoals Kalle, Aap of Rotzak.

Oorsprong

Hoe zijn nu die honderden bijnamen in Heist ontstaan? Het zou een levenswerk zijn om de etymologie van al die bijnamen te onderzoeken.

Velen kennen zelf niet de oorsprong van hun bijnaam. Daarom zullen we ons voorlopig beperken tot het zoeken naar de oorsprong van enkele van die namen.

Een man die op het stuk van de lapnamen te Heist een onsterfelijke reputatie heeft verworven is Bernard Huyghe beter bekend als Lee Huyghe of Leitje Bernard Filip Huyghe zoon van Armand Huyghe geboren te Heist op 3 oktober 1845 en overleden te Knokke op 31 maart 1942 als gevolg van een ongeval. Hij bereikte dus de gezegende leeftijd van 97 jaar.

Lee Huyghe was visser in de tijd dat de schuiten nog op het strand hun ligplaats hadden. De schuiten waren gemaakt uit hout, nootvormig met een platte bodem.

De ganse vissersbedrijvigheid speelde zich af op het strand tot groot vermaak en speciale interesse van enkele honderden vreemdelingen (toeristen) die Heist destijds al bezochten. Het inschepen, het binnenlopen, de verkoop van de vangst... het waren dagelijkse taferelen.

Telkens als een vissersjongen, een laver zoals dat toen heette, na zijn eerste communie of twaalfjarige leeftijd de zee koos, deed Leetje Huyghe zijn wek.

Op het strand nam hij de aspirant visser in zijn armen, dompelde zijn hoofd onder water en sprak:

"Ik zal je dopen en een nieuwe naam geven. Van nu af aan zul je  .......  heten."

De jongen was herdoopt en behield zijn naam voor de rest van zijn leven. Ontelbaar zijn de lavers die hieraan hun tweede naam te danken hebben. Meisjes kwamen uiteraard hierbij niet in de buurt en kregen op die manier ook geen bijnaam.

Lee Huyghe had een scherpe blik en zijn dopeling wist hij heel typisch en vaak humoristisch te schetsen. Toen hij eens een laver "luis" doopte voegde hij er aan toe: "En wanneer ge wat rapper geworden zijt, zult ge vlooie genoemd worden” Dit duidde kennelijk op het gemakzuchtig karakter van die bedoelde Luis.

Het is overigens opvallend hoe poëtisch de namen door Leetje gegeven klinken.

Denken we maar aan Tchirren, Tchiepe, Tchakkel, Tchol, Tchurrel... Het is duidelijk dat Leetje niet alle lapnamen heeft uitgedeeld. Ook anderen deden een worp in die richting. Zelfs de jongste decennia kwamen meer moderne bijnamen de reeks aanvullen, maar ze hadden meestal een minder dichterlijke klank zoals bijvoorbeeld: Beste Mutse, Banane, Sortie, Zatten Andre of Kapstok.

Laten we nu eens enkele bijnamen nagaan en trachten te achterhalen wat de aanleiding kan geweest zij tot het geven van die namen. Zoals eerder opgemerkt, dankten vele vissers hun bijnaam aan één of andere duidelijke afwijking of aan bepaalde opvallende hoedanigheden.

KARAKTER: De Goeien, de Makken, Pinne, Raren, Schellebelle

HAARKLEUR: De Rosten, de Witten, de Zwarten, de Grauwen, de Griesden

GESTALTE: De Langen, de Mageren, de Vetten, Bollevet, Knorretje, Kromme Koolstok, Lange Liete, Scherpenekke.

GANG: Loeften, Looten, Slekke

HERKOMST: Brugsen, Miete uut Congo, Strop

MANIER VAN SPREKEN: Baron, Lachertje

MANIER VAN WERKEN: Luis, Krak, Klopper, Taaje

EIGENSCHAP: Klemmer, Artiest, Baas, Blekker

HOUDING: Pauw, Keuninck, Paster Daens

NAAM VAN DE OUDERS: Naastje, Ardenooi, Ceut, Meetje, Narden, Beste, Dewaai

VISSEN: Koengel, Scharre, Schulle, Zeepuud

DIERSOORTEN: Aapje, Beestje, Beeste, Beir, Foks, Geete, Hond, Kater, Ratte, Ratje, Keun, Kotje, Kroek, Mussche, Luis, Naantje, Olifant, Patriese, Pauw, Slekke, Tiertje, Vincke, Kraaje

In Heist - zoals in vele gemeenten - werden de voornamen vervormd

Deze voornamen bij een lapnaam gevoegd, hielp eveneens bij de identificatie van bepaalde personen

Buiten de visserij vinden de bijnamen veelal hun oorsprong in het beroep van de betrokkene.

Besluit

Hoe staat het tegenwoordig met de lapnamen in Heist?

De oude bijnamen houden natuurlijk nog stand, vooral bij de oudere generatie.

Bij de jeugd gaat het gebruik van lapnamen er veelal uit en af en toe wordt nog wel eens iemand een bijnaam gegeven doch de fantasierijke en kleurige namen van Leetje Huyghe en de oude vissers behoren ontegensprekelijk tot de folklore.

De ontwikkeling van Heist tot badstad waardoor meer recente namen burgerrecht verkrijgen en de vele huwelijken met partners uit de omliggende gemeenten gesloten, hebben de families met dezelfde namen tot een zeldzaam verschijnsel herleid.

Anderzijds is het ook zo dat men nu een brede waaier heeft van eertijds ongebruikelijke voornamen zoals Wilfried, Walter, Eric, Roger, Hubert, Eddy... en al die voornamen uit vreemde landen zodat de noodzakelijkheid aan bijnamen, om te weten over wie men het heeft, overbodig geworden is.

We kunnen besluiten dat Heist blijk gevende van humor en spitsvondigheid dankzij een warnet van gelijke namen en de poëtische en sprankelende geest van lee Huyghe en vele anderen een grote schat aan bijnamen bezit die zeker voor de geschiedenis van de visserij en de folklore aan de vergetelheid mogen ontrukt worden.

Verder in deze bijdrage een alfabetische lijst van de meest gekende en verspreide lapnamen. Bij de schrijfwijze van die namen doet zich de moeilijkheid voor dat er klanken in voorkomen die niet in ons gewoon alfabet voorkomen en quasi onmogelijk zijn weer te geven.

Normaal zouden we onze toevlucht moeten nemen tot het fonetisch schrift. Dit zou echter het genot van vele van onze lezers bederven. Wij geven er ons rekenschap van dat deze lijst zeer onvolledig, is maar alle aanvullingen zijn welkom.