Van Knocke naar St.-Anna

Lezing op zondag 28 oktober 2012 om 10 uur door Danny Lannoy

Vijf jaar geleden was de tentoonstelling  Impressionisten in Knocke en Heyst met meer dan 12.500 bezoekers een groot succes.

Van het atelier naar de kust. Knocke & Heyst 1880-1940 is de titel van de kunsttentoonstelling die sinds 20 oktober te zien is in CC Scharpoord. Het is een initiatief van Sincfala, Museum van de Zwinstreek. Curator Danny Lannoy spreekt en toont ons beelden van veel kunstenaars die omstreeks 1880 naar Heist en Knokke kwamen om er te schilderen. Het landschap aan de Oostkust was een nieuwe inspiratiebron met de zee, de kracht van de golven, de duinen, het strandleven en de achterliggende polders met zijn vee. Knokke evolueerde van onbeduidend polderdorp tot een kunstenaarsoord met Van Rysselberghe en Verwee als de voortrekkers. Hij laat ook Streuvels aan het woord, die in 1904 schreef over schilders in en rond het kunstenaarsdorp St.-Anna ter Muiden.

Een bijzonder plaats neemt de Duitse impressionist Paul Baum in. Hij verbleef vanaf 1890 eerst te Knokke en later te St.- Anna. Vandaar de titel:  Van Knocke naar St.-Anna.

Verslag

Op zondag 28 oktober 2012 mocht voorzitter Eric Huys in Museum Sincfala te Heist 83 aanwezigen voor de lezing “Van Knocke naar St.-Anna. De Duitse impressionist Paul Baum” verwelkomen. Hij stelde de spreker, Danny Lannoy, voor die al vele jaren schepen is in Knokke-Heist, o.a. voor erfgoed, voorzitter van Sincfala vzw, voorzitter van vzw De Distel, een uitgeverij met een sociaal doel en voorzitter van de heemkundige kring Cnocke Is Hier. Hij heeft ook reeds heel wat gepubliceerd over de geschiedenis van Knokke. Enkele voorbeelden hiervan zijn de boeken “Compagnie Het Zoute 100 jaar in Knokke”, “Knokke vroeger en nu” en “Knokke nostalgie in woord en beeld”. Vijf jaar geleden organiseerde hij de tentoonstelling “Impressionisten in Knocke & Heyst” en de tentoonstelling “Van het atelier naar de kust - Knocke & Heyst, 1880-1940” die momenteel loopt in CC Scharpoord is een vervolg erop. Danny Lannoy is ook medelid van onze kring Sint-Guthago.

De spreker begon zijn lezing met de Nederlands-Vlaamse auteur Emile Buysse (Terneuzen, 1910 – Sint-Andries-Brugge, 1987) die zijn jeugd doorbracht in Sluis en nadien als journalist en schrijver naar Brugge trok. Een werk van deze auteur “Het boek van Knokke – Het Zoute” (1965) wekte bij de jonge Danny Lannoy de interesse op voor de geschiedenis van Knokke. In dit boek staat ook de mooie zin die zeer toepasselijk is voor Knokke-Heist: “een roman wordt soms door schilders geschreven”.

De schilders werden in de kuststreek aangetrokken door de rurale sfeer en de veranderlijke zee. Het speciale licht hier bracht hen in vervoering. Het schilderen in de natuur in plaats van in het atelier werd eerst gedaan door Parijse schilders en kreeg navolging door anderen. Eind 19de eeuw kreeg Heist een treinverbinding met het binnenland via Blankenberge en de toeristen, waaronder kunstschilders, kwamen vanuit Brussel naar hier.

Eén van die schilders was Jan Verhas, van de Dendermondse School), die een villa huurde op de zeedijk van Heist. Danny Lannoy toonde enkele schilderijen van Verhas, o.a.: “rit met een ezel”, “Knokke dorp” met de 2 molens (Lievens en Van Damme), de kerk en hotel Prince Baudouin. Ook Sonja Abeloos kwam naar Heist (na 1907). De toeristen kwamen per ezel van Heist naar Knokke en in 1880 - 1883 verschenen de eerste houten paviljoentjes in de duinen van Knokke, waar men van een verfrissing kon genieten. Schrijnwerker Dries Verheye veranderde een oud telegraafkantoortje in het paviljoentje “Du Phare”. Joosten schilderde de vuurtoren met paviljoen “Du Phare”. Een ander bekend werk dat tijdens de lezing getoond werd was “De Zeeweg”: de huidige Lippenslaan, toen nog een weg midden in de duinen.

Hotel du Cygne was het stamcafé van schrijver Emile Verhaeren en een aantal schilders waaronder Willy Schlobach, Théo Van Rysselberghe en de Spanjaard Darío de Regoyos. Hotel du Cygne wordt soms verward met de Prince Baudouin. Dit laatste was hun logement, een chaletje dat ze huurden. Het stond alleen in de duinen en de kunstenaars stroopten er heel wat konijnen. ’s Avonds hielden ze er literaire discussies. Later betrok Van Rysselberghe villa Duivekot. Hij schilderde o.a. de kalfmolen en in 1883 vissers met op de achtergrond de oude huisjes van het Zoute.

De spreker had het ook over de Franse impressionist Camille Pissarro. Het was onbetaalbaar om een schilderij van Pissarro op de tentoonstelling te krijgen. Pissarro moest Frankrijk ontvluchten omdat hij beschuldigd werd van anarchisme. Hij werd in Brussel opgevangen door Théo Van Rysselberghe die hem ook naar Knokke bracht. Pissarro maakte hier 13 olieverfschilderijen die nu over de hele wereld verspreid zijn. Hij schilderde o.a. de molen van Van Damme en de duinen in de Magere Schorre.

Ook Alfred Verwee kwam in de lezing aan bod. Hij was één van onze grootste dierenschilders en ook één van de grondleggers van Knokke. Tijdens de lezing getoonde werken waren o.a. “De Kerkstraat” (één van zijn mooiste schilderijen), “Dreigend onweer” (met een wit paard en koeien), “Schuiten van Heist” (een studie op houten paneel) en “Stier en koeien in de wei”.

Andere schilders die werkzaam waren in Knokke en Heist waren o.a. de Oostenrijker Karl Mediz (tekende verschillende mannen- en vrouwenkoppen), Rodolphe Wytsman (schilderde de kerk van Knokke op het schilderij “Laatste zonnestralen”), Isidoor Verheyden (“Zondagmorgen” met mensen op pad naar de kerk) en Anna Boch (maakte een schilderij van het dorp Knokke met de achterzijde van de kerk erop).

Het tweede deel van de lezing ging over Sint Anna ter Muiden. Dit dorpje werd in 1880 aangehecht bij Sluis en is nu beschermd erfgoed. Enkele schilders hebben er verbleven en Sint Anna ter Muiden werd ook vernoemd in de gids “Guide illustré de la Côte de Flandre”van Jean d’Ardenne. De belangrijkste schilder die er verbleef was Paul Baum, geboren op 22 september 1859 in Meißen in de buurt van Dresden. Hij bezocht in 1890 Parijs en nadien kwam hij naar Knokke op bezoek bij Max Stremel. Zij betrokken toen een kleine woning in de Smedenstraat. Baum schilderde impressionistische werken in Knokke en hij had een voorkeur voor de oude huisjes in het Zoute. Stremel keerde terug naar Duitsland, maar Baum bleef in Knokke. Ondertussen had hij ook Sint Anna ter Muiden ontdekt waar hij zich vestigde in 1895. Opmerkelijk was dat Baum nooit de zee geschilderd heeft. De verandering van zijn stijl is in zijn werken te zien: eerst realistisch, later gebruikte hij de stippen techniek (impressionistisch).

Danny Lannoy toonde tekeningen uit schetsboeken van Baum, een schilderij van Baum met de eerste molen van Siska (Zevenkote) en een foto waarop Paul Baum aan het werk te zien was in Sint Anna ter Muiden. Baum heeft eerst in het raadhuis van Sint Anna gewoond en trok vandaar met fiets en schildersmateriaal naar Walcheren. Hij schilderde o.a. de havenpoort van Zierikzee. Baum schilderde ook in Sluis. Een schilderij van Sluis is trouwens één van de blikvangers op de tentoonstelling. In 1909 kreeg hij een kleine erfenis en samen met de verkoop van een aantal doeken kon hij een huis met atelier laten bouwen aan de oostkant van het dorp van Sint Anna.

Zijn briefwisseling met andere schilders is bewaard gebleven, o.a. met de Italiaan Petrucci die ook verbleef in Sint Anna en later gesneuveld is aan het front als ambulancier. Paul Baum verbleef tijdens de Eerste Wereldoorlog in Sint Anna ter Muiden en stelde daar zijn huisje ter beschikking voor Belgische vluchtelingen. Na W.O. I keerde hij terug naar Duitsland waar hij professor werd aan de Academie van Dresden en later aan de Academie van Kassel. Paul Baum had ook nog een verblijf in San Gimignano in Toscane in Italië, waar hij na zijn pensionering als professor naar toe trok. Hij overleed daar op 15 mei 1932 ten gevolge van een longontsteking op 73 jarige leeftijd.

Er waren nog veel andere kunstenaars die naar Sint Anna ter Muiden kwamen, o.a. Armand Heins (illustrator van gidsen), Henri Cassiers, Fernand Khnopff, Jan Toorop, Willem Delsaux, Jean Parmentier (van wie een broer begraven is in Sint Anna ter Muiden), Emmanuel Viérin, Stijn Streuvels, Rodolphe Wytsman, Paul Citroen (Nederlandse schilder), André Gide (Franse schrijver), Willem de Merode (dichter) en Henri Pirenne (historicus). Gustave Van de Woestyne en Valerius de Saedeleer waren naar Nederland gevlucht tijdens W.O. I en kwamen eerst aan in Sint Anna ter Muiden.

De tentoonstelling “Van het atelier naar de kust. Knocke & Heyst, 1880-1940” was te bezichtigen in CC Scharpoord tot 13 januari 2013.
Na de lezing dankte voorzitter Eric Huys spreker Danny Lannoy voor de zeer interessante lezing die ook de evolutie van Knokke en Heist van het landelijke naar het stedelijke aantoonde. De voormiddag werd besloten met een drankje aangeboden door Museum Sincfala.

Verslag: Marc De Meester

Foto’s: Etienne Decaluwé

Boek

Het boek 'Van het atelier naar de kust. Knocke & Heyst, 1880-1940' is beschikbaar in Museum Sincfala (€ 39,-)

Praktische informatie

Lezingen zijn gratis voor leden van Geschied- en Heemkundige Kring Sint-Guthago.
Niet-leden betalen 3,50 euro, bezoek aan het museum inbegrepen.
Na de lezing bieden we je een drankje aan.

Plaats

Sincfala, Museum van de Zwinstreek, Pannenstraat 140, 8300 Knokke-Heist. Tel. 050 53 07 30.

Parkeergelegenheid

Op de speelplaats van de gemeentelijke basisschool Het Anker, bereikbaar via de Felix Timmermansstraat nummer 37.