Tentoonstelling

”Klinkende munt, Klatergoud”

Van 6 juli tot en met 29 september 2002

Koning Leopold I (1831-1865)

De eerste Belgische munten

1 en 2 Eurocenten vullen wel onze portemonnee maar betekenen niet veel voor onze dagelijkse boodschappen. In het jonge België waren de 1, 2, 5 en 10 centiem munten veel couranter. Beeld je de zorgelijke toestand van heel wat Belgen in als je weet dat in 1854 een brood van 1 kg 43 centiem kost en 1 kg vlees 1 frank kosten. Het dagloon van de meeste volwassen arbeiders (en dan alleen de mannen, vrouwen verdienden minder) schommelt tussen 50 centiem en 2,50 frank.

België zorgde ook voor een wereldprimeur: in 1860 werden voor het eerst de koper-nikkelmunten van het klassieke 75-25 gehalte in omloop gebracht. Tegenwoordig is dit de meest gebruikte metaallegering voor munten ter wereld.

De volksmens bezigde de Belgische munten ook in volksspelen, zodat nu duidelijk de slijtagesporen merkbaar zijn. Dat zie je o.m. aan de 10 centiem munt op de vierde rij.

In 1848 verschenen de eerste munten uit een geheel vernieuwde serie ontworpen door Leopold Wiener. Op de voorzijde staat de naar links kijkende koning (die zo symbolisch het verleden beschouwt). Op de achterzijde staat het gekroond wapen van België , omgeven door samengebonden lauriertakken. Let op de Belgische wapenspreuk ‘L’Union fait la force

Grensschermutselingen

Na de Belgische Revolutie volgden een aantal grensschermutselingen. Koning Willem erkende de onafhankelijkheid van België niet. In onze streek was een kleine beschieting bij het Zwin in de Hazegrasvlakte in augustus 1831 (één maand na de eedaflegging van Leopold I) een laatste wapenfeit. Leopold I bracht op 26 augustus een bezoek aan de verdedigingswerken langs Het Zwin.

In 1839 werd de grens definitief vastgelegd. De grens stemde grotendeels overeen met die uit 1648 (Vrede van Westfalen).

Het Museum Sincfala bezit een kanon dat bij die schermutselingen werd gebruikt.

Koning Leopold II (1865-1909)

De eerste munten in twee landstalen

De frankstukken geslagen in 1886 waren de eerste officië le munten met een Nederlandstalig omschrift.

In 1885 werd de onafhankelijke Congo Vrijstaat gesticht als persoonlijk bezit van Leopold II. In 1908 zou de Belgische staat het beheer overnemen en tot 1960 was Congo een Belgische kolonie. In 1887 werd de frank er officieel als wettig betaalmiddel ingevoerd.

De eerste Belgische herdenkingsmunten waren de 1- en 2 zilveren frankstukken die in 1880 werden geslagen ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Belgische staat. Het dubbelportret van de tot dan toe regerende vorsten is een ontwerp van Leopold Wiener

Urbanisatie

Leopold II is een echt stedenbouwer: de verfraaiing van onze steden is voor hem belangrijk. Hij wil ook veel groen en grote parken. Hij steunde de ontwikkeling van Oostende waar hij een grote villa bezat. Tijdens zijn regeerperiode kregen meer en meer Belgen de gewoonte de zomer door te brengen aan onze kust.

Op 3 september 1892 bracht Leopold II een bezoek aan Knokke, waar hij enige dagen in het Grand Hotel verbleef. Tijdens zijn verblijf bracht hij een bezoek aan de Sint-Sebastiaansgilde.

Herman Joseph Stübben (1845-1936), lange tijd architect van Leopold II werd de urbanist die Duinbergen en Het Zoute ontwierp.

Koning Albert I (1909-1934)

Introductie van de Belga

De belga, een rekeneenheid ter waarde van 5 frank werd ingevoerd in 1926 (en zou in 1946 formeel worden afgeschaft). In de jaren 1930-1934 werd deze waardeaanduiding op munten gebruikt. Het was in de eerste plaats de bedoeling een duidelijk onderscheid te maken tussen onze frank en de Franse Franc. Ook psychologische redenen speelden wellicht een rol: een schuld van 2000 belga lijkt minder zwaar dan een schuld van 10000 frank.

Deze nikkelen munt uit 1932 met Nederlands omschrift (uiteraard is er ook een franstalige versie) werd ontworpen Armand Bonnetain (voorzijde) en door Godfried Devreese (keerzijde). De munt uit 1934 volledig ontworpen door Godfried Devreese vermeldt geen Belgawaarde.

De eerste Belgische herdenkingsmunten waren de 1- en 2 zilveren frankstukken die in 1880 werden geslagen ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Belgische staat. Het dubbelportret van de tot dan toe regerende vorsten is een ontwerp van Leopold Wiener
Een groene variante van het biljet uit de Nationale Reeks –type 1919 waarbij de waarde ook is vermeld in Belga. Op de keerzijde staat een klossende kantwerkster en de oude hallen van Ieper die in WO I zwaar werden verwoest. Let op de wapenschilden van Oost- en West-Vlaanderen in de bovenhoeken. Op de voorzijde staat links het portret van Koning Albert en Koningin Elisabeth in een medaillon en rechts de allegorie van de vrede en de arbeid.

Noodgeld

Tijdens de oorlog was o.m ook het gemeentebestuur van Heist verplicht om noodgeld uit te geven. Ingevolge beslissingen van de gemeenteraad (daartoe aangespoord door de Duitse overheid) in 1914, in 1915, 1917 en 1918 werden in totaal voor 450.000 frank kasbons in omloop gebracht. Er zouden zo vlug mogelijk na de oorlog leningen worden aangegaan om de kasbons terug te betalen.(450.000 frank van 1918 stemt overeen met een bedrag van 20.354.580 BEF op 1 januari 2002 of 504.577€).

Eendagstoerisme

Tijdens de oorlog verblijven Albert I en Koningin Elisabeth in hun villa in De Panne. Naderhand wordt het eendagstoerisme wordt populair: voor dag en dauw vertrekt men naar de kust, om ’s avonds weer met de bus terug te komen volgens de formule “alles inbegrepen”.

De liefde voor de kunst van Koningin Elisabeth wordt door haar onderdanen zeer op prijs gesteld, alsook de gulheid waarmee zij filantropische werken steunt. Emile Verhaeren, Eugène Ysaye, Maurice Maeterlinck (Nobelprijs voor literatuur in 1911), ..… waren voor haar geen illustere onbekenden. In Knokke-Heist werden enkele straten in Het Zoute naar hen genoemd, omdat zij met onze streek ook niet onbekend waren!. Emile Verhaeren schreef in het propagandablad ‘La Plage’: Non Monsieur, non madame, le train ne vous amène pas jusqu’à Knocke, il s’arrête à Heyst et franchement fasse Dieu et Messieurs les Ministres que jamais il n’aille au-delà’.

Koning Albert, een sportief man verongelukt op 17 februari 1934 te Marche-les-Dames.

Ging de voetbalwedstrijd op 9 augustus 1914 door?

Op 4 augustus 1914 vielen de Duitsers België binnen. Op 9 augustus 1914 zou het nieuwe voetbalterrein van ‘Cercle Sportif Heystois’ langs ‘de Ramscappelsche steenweg’ worden geopend met een wedstrijd tussen A.R.A. La Gantoise en F.C. Brugeois (zie affiche op het visserspleintje op de eerste verdieping van het museum)

Koning Leopold III (1934-1944)

Devaluatie en reorganisatie van de munt in 1938.

Om de economie nieuw leven in te blazen werd de frank in 1935 met niet minder dan 28% gedevalueerd. Reeds op 17 juni 1940 werd het gebruik van Duits geld naast het Belgisch bevolen. In 1941 werden (net zoals in WO I) alle in omloop zijnde munten vervangen door zinken oorlogsmunten.

Oscar Jespers (wiens broer Floris in Knokke aan de Graaf Jansdijk het Vijfringenhuis bewoonde) ontwierp in 1938 een nieuwe reeks (in het midden doorboorde) munten van 25, 10 en 5 centiem (geslagen uit argentaan). Alle munten dragen op de voorzijde het monogram van de koning, terwijl op de achterzijde drie wapenschilden van provinciehoofdsteden (hier Luik, Gent en Aarlen) zijn geplaatst

De 50 frank munt uit 1939 ontworpen door Marcel Rau toont op de keerzijde de wapenschilden van de negen provincie onder een kroon. Let ook op de tweetalige omschriften Belgique België
Ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling in Brussel en het 100 jarig bestaan van de Belgische Spoorwegen in 1935 werd naar het ontwerp van Paul Wissaert een 50 fr geslagen. Op de voorzijde staat het beeld van Sint Michiel, op de achterzijde staat het Eeuwfeestpaleis op de Heizel, gebouwd in Art-Deco stijl in 1935 naar een ontwerp van J. Van Necke

Roemah Lahoet

Leopold II in Oostende, Albert I in De Panne,…. maar Leopold III liet zijn villa ‘Roemah Lahoet” (Maleisisch voor Huis aan de Zee) in 1934 bouwen in het Zwin. Koningin Astrid en de drie jonge kinderen Joséphine-Charlotte, Boudewijn en Albert verbleven er. In 1952, bij het oprichten van het vogelreservaat Het Zwin werd de villa geïntegreerd en lange tijd als restaurant uitgebaat.

In deze ‘koninklijke’ villa gaat deze zomer een door veel fotomateriaal ondersteunde tentoonstelling door over ’50 jaar Zwin’

In 1936 ondertekent Leopold III de wet betreffende het betaald verlof, waarmee hij miljoenen Belgen gelukkig maakte. Dit werd de aanzet naar het moderne toerisme.

Prins-Regent Karel (1944-1950)
Illegale munten?

De 25 miljoen 2 frankstukken uit gegalvaniseerd staal die in 1944 in opdracht van de Nationale Bank van België bij de Amerikaanse munt in Philadelphia werden geslagen , waren in feite illegale munten. De Nationale Bank is immers niet bevoegd munten te laten slaan. Via speciale wetten werd de hele productie met terugwerkende kracht overgenomen door de Staat. Uiteindelijk is daar maar een klein deel van in omloop gebracht na de bevrijding.

Met zijn ministers treft Prins Karel uitstekende maatregelen, zoals de invoering van de de sociale zekerheid en de sanering van de munt (operatie Gutt). Gedurende dit regentschap is men getuige van het ‘Belgische wonder”: onze economische groei lokt bewondering uit in Europa.

In 1948 werd reeds de uitgifte voorzien van zilveren munten ter waarde van 100, 50 en 20 frank (ontwerp Marcel Rau). Op de voorzijde van het 100 frankstuk prijken de vier koningen die tot dan toe over het land hebben geregeerd.

Op de andere stukken ontbreekt elke verwijzing naar het koningshuis. Op het 50 en 20 frankstuk is Mercurius (de god van de handel) afgebeeld; op de 5 en 1 frank staat Ceres, de godin van de landbouw; en op de 20 centiem (pas in 1953 geslagen) staat het portret van een mijnwerker met een brandende Davylamp. Sommige van deze munten bleven tot in de jaren 1980 in omloop.

Walraversijde

Na het beëindigen van zijn regentschap trok Karel van Vlaanderen zich terug uit het openbare leven om te schilderen. Hij verbleef vaak op zijn domein Raversijde te Oostende, dat na zijn overlijden in 1983 als museum werd ingericht.

Koning Boudewijn (1950-1993)

De Belgische frank in de Europese muntslang

België speelde een voortrekkersrol in de stichting van de eerste Europese instellingen. Na de Golden Sixties zal de Belgische frank deel uitmaken van het beschermingsmechanisme van de “Europese muntslang”. Hierdoor weerstaat de frank de gevaarlijke internationale muntturbulenties die volgen op de onzekere situatie van de doller in 1971. In 1979 trad België toe tot het Europees Monetair Stelsel, waarvan de ecu de monetaire eenheid was.

Tijdens de regering van Boudewijn (onze langst regerende vorst) werden talrijke gedenkmunten geslagen zoals n.a.v de Wereldtentoonstelling in 1958, zijn huwelijk in 1960….

Op de keerzijde van de zilveren gedenkmunt Wereldtentoonstelling 1958 staat het stadhuis van Brussel , met aan de linkerzijde het embleem van de wereldtentoonstelling: een vijfpuntige ster met een wereldbol en 1958 tussen haar stralen. De groenzone in Duinbergenbergen tussen de Elizabetlaan en de Arkadenlaan kreeg bij die gelegenheid de naam ‘Park 58’.
De briefjes van 20 en 50 frank uit resp. 1964 en 1966 met resp. de jonge Boudewijn en het jonge vorstenpaar kenden een recordoplage. De kleine, handige papieren bankbriefjes spijsden de spaarvarkens van heel wat kinderen. De briefjes bleven in omloop tot resp. 1985 en 1989.
Op de keerzijde van het briefje van 20 frank stond het Atomium te Brussel, een icoon van Belgische eenheid en van verbondenheid tussen de toenmalige negen provincies.
Op de keerzijde van het briefje van 50 frank prijkt het Parlementsgebouw met op de voorgrond het Park van Brussel. De koning en de volksvertegenwoordigers hebben elk hun residentie aan weerszijden van dat park. Of hoe de voor- en keerzijde van een bankbiljet met elkaar worden verbonden en hoe symboliek een grote rol speelt in de numismatiek.
Luc De Decker tekende het 20 frank biljet en de voorzijde van het 50 frank biljet. Hij was ook de schilder die Graaf Léon Lippens, burgemeester en stichter van het natuurreservaat Het Zwin portretteerde.
	Zoals zijn overgrootvader Leopold II in 1892, vereerde Boudewijn I de Sint Sebastiaansgilde met een bezoek (begin jaren ’70)

Koning Albert(1993- ….)

De laatste frank

Met de komst van de nieuwe koning (9 augustus 1993) werd voor het eerst sinds 1948 een nieuwe serie bij elkaar passende munten ingevoerd.

Op 31 maart 1994 was het koning Albert II zelf die de muntpersen in werking stelde waarmee de laatste franken voor het dagelijkse betalingsverkeer werden geslagen. Voor het eerst zijn er ook Belgische munten in de drie landstalen (zie de munten in plastiek mapje). (In 1987 waren ecu-stukken met legende in de Duitse taal uitgebracht)

Eerste Belgische Duitstalige munten

Op de laatste Belgische bankbiljetten werden enkele Belgische kunstenaars die een duidelijke invloed hadden op de kunst in de 20e eeuw, in de kijker gezet: schilder James Ensor (100 frank), instrumentenbouwer Adolphe Sax (200 frank), schilder René Magritte (o.m. Het betoverd domein in het Knokse Casino) (500 frank), schilder en beeldhouwer Constant Permeke (1000 frank) en architect Victor Horta (2000 frank).

Enkel op het biljet van 10.000 frank prijkt het vorstenpaar.

Op 1 januari 2002 werden de euromunten en –bankbiljetten in omloop gebracht en waren ze het wettig betaalmiddel in het eurogebied (België , Duitsland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Italië , Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Portugal en Spanje). In een euro gingen 40,3399 oude Belgische franken.

Men ging er lange tijd van uit dat de nieuwe Europese munten de naam ECU zouden krijgen, maar op 15 december 1995 kozen de Europese leiders in Madrid voor het neutrale ‘euro’. Een jaar later in Dublin heeft de Europese Commissie het logo van de Europese munteenheid vastgesteld. De keuze viel op de Griekse letter Epsilon met in het midden twee horizontale streepjes.

En nu de Euro €

Bij de omwisseling van de frank naar de euro werden ruim drie miljard frankstukken omgewisseld. Dat komt overeen met 650 vrachtwagens van elk 20 ton.

Bibliografie

Adieu frank, Het boeiende verhaal van België en zijn geld, Uitgeverij Lannoo nv., Tielt – 2001, Ben te Boekhorst e.a.

De fraaie frank, Belgische munten en biljetten sedert 1830, Nationale Bank van België - 1989

Herkomst van de illustraties
Museum Sincfala

De frank op het internet
Er zijn talrijke websites waar verzamelaars van munten, penningen en bankbiljetten verdere informatie kunnen bekomen.

Voor beginners geven wij hier drie startpunten van waaruit kennis kan gemaakt worden met de virtuele verzamelwereld: www.treasury.fgov.be/interthes - www.bnb.be – http://users.belgacom.net/egmp/index.htm