De tram door een groeiende badplaats

In de jaren 1880 verschenen de eerste hotels in Knokke. Hotelgasten werden afgehaald met paard en koets aan het treinstation van Heist. Door de tram Brugge-Sluis-Heist, die ook Knokke aandeed, werd alles anders. De badgasten die Knokke bereikten met de stoomtram werden afgezet te midden van het dorp bij de herberg ‘le Cygne’. Daar stonden koetsiers met paard en rijtuig te wachten om hen naar het strand of hun hotel te brengen.

De ‘Société anonyme du Tramway de Knocke sur Mer’ bracht daar verandering in met een 1,7 km lange verbinding van het dorp naar zee. Louis Herreboudt, uitbater van ‘Hôtel de la Couronne’, nam de exploitatie van de paardentram op zich. Het was een groots moment toen op 2 april 1904 de eerste paardentram, getrokken door één onvervalste paardenkracht, langs de Zeeweg richting dijk ratelde.

De lijn Oostende-Blankenberge was al geëlektrificeerd in 1909. Het stukje tussen Heist en Knokke werd nog door de stoomtram bediend. In Knokke reed dus een stoomtram én een paardentram. In februari 1912 maakte de NMVB plannen om de paardentram over te nemen en te vervangen door een elektrische tram. Vier maanden later, op 29 juni 1912 reed de eerste elektrische tram vanaf Oostende Knokke binnen tot aan het Zoute.

In de jaren 1920 kende de Knokse stadstram zijn hoogtepunt. Op het einde van 1927 werd het lokale buurtspoornet met een dubbel spoor uitgebreid vanaf het Zoute (Albertplein) door de Kustlaan, via de Lekkerbek tot aan de Oostkoek (Siska) waar de tram voor het plein een lus maakte om terug te keren. In 1929 spoorde de tram tot in Retranchement met tijdens de zomerperiode een rechtstreekse verbinding tussen Knokke en Breskens.

Op aanvraag van het gemeentebestuur werd besloten het ‘Pavilion du Lac’ aan het Zegemeer (Albertstrand) door een tramlijn te verbinden met de Lippenslaan. In juli 1929 werd de tramlijn geopend op enkel spoor met afreis Albertstrand langs de Consciencelaan en de Bayauxlaan om zo via het bestaande spoor in de Lippenslaan verder te rijden. Later werd die lijn vanaf het Albertstrand tot in Duinbergen verlengd langs de Elizabetlaan waar ze aansloot op de lijn Oostende-Knokke.

Vanaf 1951 wilde het gemeentebestuur geen tram meer in het stadsbeeld zien, door aan te voeren dat de tram ouderwets was en niet meer beantwoordde aan de vereisten van een moderne badstad. De spoorlijn Oosthoek-Retranchement was al in 1949 uitgebroken en er reden geen trams meer op de vakken Duinbergen-Bayauxlaan en Albertplein-Oosthoek. Die verbindingen werden nu verzekerd door de autobuslijn Heist-Siska. Het uitbreken van de sporen en volledige bovenleiding gebeurde in september 1952. Enkel de elektrische tramlijnen Brugge-Het Zoute en De Panne-Oostende-Het Zoute reden nog door Knokke.

In 1953 vroeg het gemeentebestuur aan de NMVB om de trams buiten het centrum van de gemeente te houden wegens lawaaihinder en verkeersmoeilijkheden. Vanaf 1963 reden tussen het station en Het Zoute tijdens de zomermaanden vervangende busdiensten. Op 30 juni 1967 reed de laatste tram.

Vaudeville

Koetsiers zagen dit met lede ogen aan want een rit met de paardentram, 10 centiem, was minder duur dan een rit met de koets die van 20 tot zelfs 50 centiem kon oplopen. Halfweg de rit naar zee toe, begon de weg te stijgen en was het zeer zwaar voor één paard om een volgeladen wagen te trekken. Als het dier de last niet meer aankon, moesten de reizigers van de tram uitstappen en een eindje helpen duwen. De tram bezondigde zich ook aan ‘buiten-sporig-heden’. En ja, het gebeurde wel eens dat de tram ontspoorde, de reizigers moesten dan met ‘vereende’ krachten proberen hem terug ‘op de riggels’ te krijgen.

De koetsiers, die op dit moment met hun klanten voorbijreden, hadden er hun grootste plezier in, staken hun kop omhoog en lachten misprijzend. Maar de paardentram bleef zijn vracht vervoeren tussen Dorp en Dijk. Een getuigenis van Fons Billiau van ‘Wantje van Spander’ die werkte op de paardentram, werd opgetekend en schetst een mooi beeld van de gang van zaken. “De paarden werden heel goed verzorgd en regelmatig gecontroleerd in de stallingen (naast de huidige brandweerkazerne). De Zeeweg was niet veel meer dan een ‘graveetje’ met één kant in assen, waar de sporen liepen. Bij warm en droog weer, stampte het paard zoveel stof omhoog dat ik me geregeld moest wassen. Op zonnige dagen was de wagen open en zag die er echt feestelijk uit. De mensen genoten van hun rit. Als het paard dat de wagen trok te veel zweette, werd het afgelost door een reservepaard dat gewoon meeliep naast de wagon. Er waren 12 paarden die elk één uur op weg waren; het beste trekpaard was een ‘Waal’ van de grenadiers. Op het einde van de rit kon de tram de stallingen eenvoudigweg binnenrijden en stond een nieuw paard met wagen al klaar voor de nieuwe rit.”

België-Nederland

Knokke wilde absoluut de elektrische tramlijn vanaf de Oosthoek tot in het 4 km verder gelegen Retranchement (Nederland) doortrekken. Het enkel spoor liep van de Oosthoek langs de Vrede naar Retranchement, waar de Belgische lijn aansluiting gaf op de Nederlandse stoomtramlijn naar Breskens. Op donderdag 27 juni 1929 was het zover. De internationale tramlijn was een feit! De kleurrijke officiële opening zou echter pas op 19 juli 1929 gebeuren. Om 10u vertrok de tram, getooid met de Belgische en Nederlandse kleuren, met de burgemeester en personaliteiten aan het tramstation van Knokke. In Retranchement werden de linten die de sporen versperden, weggenomen onder het spelen van de ‘Brabançonne’ en het ‘Wilhelmus’. Er was elektrische tractie tot Retranchement en verder stoomtractie tot Breskens.

Op de lijn reden tussen 1 juli en 15 september regelmatig Nederlandse tramrijtuigen van de Stoomtrammaatschappij Breskens-Maldegem getrokken door een elektrische motorpakwagen van de Belgische NMVB.

De laatste sporen uitgewist

De laatste tram tussen Brugge en Knokke reed zijn zwanenzang op 29 september 1956. De allerlaatste rit ging bijna onopgemerkt voorbij: langs de Lippenslaan keek geen mens om naar de tram, ook in Het Zoute was er stilte alom. De tram reed de stelplaats van Knokke binnen en rangeerde zich in een hoek. Voortaan bracht een bus de reizigers naar Brugge langs hetzelfde traject. Maar de sporen bleven nog altijd liggen voor de tram Oostende-Het Zoute en dit was niet naar de zin van het gemeentebestuur die geen tramstellen meer wenste te zien in Knokke. In de zomermaanden van 1963 reden er - zogezegd op proef - geen trams meer door Knokke zelf. De tramreizigers moesten aan het station overstappen op bussen. Dat deze werkwijze moest uitdraaien op een volledige uitstoting van de tram is duidelijk. Een definitief einde aan het tramtraject doorheen Knokke kwam er in september 1966 toen ook tijdens de wintermaanden de trams door bussen vervangen werden. De terminus van de kusttram bevond zich vanaf 30 juni 1967 aan het Opdedrinckplein. Op 13 maart 1969 werd met het volledig uitbreken van de tramsporen begonnen. Alle rails verdwenen uit het Knokse stadsbeeld.

Documenten

17 juli 1903 - Brief exploitatie tram Knokke-dorp naar Knokke-dijk (Collectie André D'hont)

Links: Tramway van Knocke-aan-Zee - Bulletijn van inschrijving - blanco exemplaar (Collectie André D'hont)
Rechts: Tramway van Knocke-aan-Zee - Bulletin de souscription - blanco exemplaar (Collectie André D'hont)

Links: 1902 - Paardenspoorweg van Knocke-aan-Zee - Ontwerp van Standregelen. Brugge. Druk L. Herreboudt en zoon. (Collectie André D'hont)
Rechts: 1902 - Tramway de  Knocke-sur-Mer - Projet des Statuts. Bruges. Typ. L. Herreboudt en fils. (Collectie André D'hont)