Van bij het begin van de Belgische onafhankelijkheid kregen gemeenten en allerlei verenigingen het recht om onderwijs in te richten. Controle van hogerhand was er niet. Voor de gemeente was de kostprijs om degelijk onderwijs in te richten veel te hoog. In Heist, net zoals in het hele land, speelde de koster schoolmeester. Het was voor hem een welgekomen bijverdienste. De gemeente stelde een schoolgebouw en woning ter beschikking.

De schoolwet van 1842 gaf alle kinderen van 7 tot 14 jaar recht op gratis onderwijs. De gemeente moest een lagere school inrichten of een bestaande vrije school aannemen. Heist vierde in 1851 de oprichting van een gemeenteschool voor jongens. De gemeentelijke meisjesschool kwam er in 1866. Het rijksonderwijs deed pas in 1961 haar intrede.

In 1879 verplichtte een nieuwe schoolwet elke gemeente een ‘neutrale’ lagere school in te richten. Deze wet leidde tot de eerste schoolstrijd. Het gevolg was tweedracht onder de bevolking, wedijver tussen de scholen en een dubbel onderwijsnet: gemeentelijke en vrije scholen. In Heist stichtten de Zusters van de Onbevlekte Ontvangenis en de Broeders Xaverianen ‘vrije’ scholen voor jongens en meisjes.

Een tweede schoolstrijd, die begon in 1950 probeerde de 'vrijheid' van de katholieke scholen in te perken. Na acht jaar leverde het Schoolpact een vergelijk op: subsidies aan de vrije scholen in ruil voor het volgen van algemene regels en het afschaffen van inschrijvingsgeld voor secundaire scholen. Sindsdien wordt de term onderwijsnet gebruikt om scholen in te delen: het officieel onderwijs (gemeente, provincie, gemeenschap) en het vrij onderwijs (voornamelijk katholieke scholen).
Heist kreeg in 1904 voor kinderen vanaf 12 jaar specifiek visserijonderwijs, aanvankelijk vrij onderwijs tijdens het weekend en ‘s avonds. In 1947 volgde de stichting van de Rijksvisserijschool. Beide scholen fusioneerden in 1978 en kreeg in 1983 de naam Visserijschool van de Vlaamse Gemeenschap, nadien omgevormd tot het Provinciaal Maritiem Instituut. Sinds 2005 is het visserijonderwijs in Heist verleden tijd.

Download hier de pagina's over onderwijs uit het boekje Heyst-aan-Zee en zijn verleden van Jules Nollet (Brugge, 1909). Hij was na de opening van de nieuwe gemeenteschool aan de Pannenstraat een van de onderwijzers.