Mededeling
3. Het Sas van Zwankendamme

Roger Crois

Wanneer men van Zwankendamme station naar het dorp wandelt, kruist men het Lisseweegse Vaartje. Vooraleer het water onder de vaste steenweg doorloopt, vloeit het eerst in een soort kom: het mooie 16de -eeuwse (?) SAS van Zwankendame. Zie onze schets.

Een herdenkingssteen gemetst in de linker muur aansluitend op de weg-brug, geeft het jaartal 1775. Is dit het bouwjaar of is het de datum van een vernieuwing? In het rechter stuk muur steekt een steen met de letters A1. Misschien de initialen van de bouwmeester?

De opgaande muren van dit complex, opgetrokken in arduinblokken van 76 x 52 x 28, zijn afgedekt met arduinen platen van 141 x 55 x 12.

Vanaf de brugleuning ziet men eerst twee evenwijdige stukken muur, links 2.70 m lang en rechts 1 m, die een doorgang vormen van 3.25 m. Dan wijkt het bouwwerk met een hoek naar links en naar rechts tot op 5.10 m lengte; om dan aan te sluiten op twee evenwijdige kaaimuren met een lengte van 12.60 m. Dan vernauwen beide sasmuren terug om een doorgang van 3.30 m te vormen. Vanaf het uiteinde van de vernauwing lopen de kaaimuren over een lengte van 7.30 m terug evenwijdig en wijken dan weer naar links en rechts. De breedte van deze mooie sas-kom bedraagt 11 m. Bezie eens aandachtig onze foto 1 en let ook op de kerktoren van Lissewege.

Op de detailfoto 2 bemerkt men in de kaaimuren van de vaaringang, een de gleuf over het gehele opgaande metselwerk, en op 1.70 m hiervan, een tweede gleuf van eveneens 0.14 x 0.14. In deze gleuven werden schoofbalken geschoven. Op 2 m van de 2e schoofgleuf bemerkt men op dezelfde foto 2 een afronding in het metselwerk. In deze afronding, draaiden de sasdeuren. De scharnierogen zijn nog ter plaatse.

In het voortuintje van de heer Neirinck ligt, aansluitend op de kaaimuren van de sasvaart, een rode bakstenen vloer (baksteen 28.5 x 11 x ..j. In deze vloer steken ijzeren bouten met een kop van 0.04 x 0.04, die vermoedelijk hebben gediend voor het tuimelwerk tot bediening van de sasdeuren. We voegen hier een woord van lof toe aan de heer Louis Neirinck, Spoorwegstraat 29, die de kaaimuren hersteld heeft en verder in goede staat houdt.

Onze zegsman vermoedt dat de sasdeuren nog op de bodem van het sas liggen.

Bij het aftasten van de dam met een ijzeren staaf, stootten we op hout en op een hardere onderlaag. Heel waarschijnlijk werd ook dit sas met zware stenen gevloerd, zoals men bij ons sedert eeuwen deed. Denk aan de opgraving te Damme, die zulk een sasvloer heeft blootgelegd. foto 3

Tegenover het sas staat het sas-huis,  foto 4 boven de ingangsdeur steekt een datumsteen: 1643. (Werd toen ook het sas gebouwd?) Het is een mooi polderhoevetje met, heel typisch, het achterhuis haaks op het voorhuis. Het verdient een beter lot dan verval. Mochten én sas én sas-huis gerestaureerd en bewaard!!!

Opmeting, tekst en foto’s van Roger Crois.