KAART van de oude GEMEENTE KOOLKERKE met een bijhorende Historische Schets tot 1850
WILLY WINTEIN
1 Inleiding
- Hst. 1 Algemene Inleiding - pag. 1
- Hst. 2 Kort overzicht van Koolkerke - pag. 3
- Hst. 5 Detailbespreking van de Kaart - pag. 5
- Hst. 4 Algemene Bronnenopgave - pag. 28
- Hst, 5 Eet Kasteel Ten Bergen - pag. 30
- Hst. 6 De Kasteelhofstede “De Roode Poort” - pag. 31
- Hst. 7 Forten - pag. 34
- Hst. 8 Evolutie van de Dampoort - pag. 35
- Hst. 9 Bestuursorganisatie van het gebied - pag. 36
- Hst. 10 De Kerk van Koolkerke - pag. 38
- Hst. 11 De Bevolking - pag. 40
- Het. 12 Volksgeloof - pag. 41
Studies verschenen in “Rond de Poldertorens” of uittreksels daarvan, mogen niet gebruikt of aangehaald worden, zonder te verwijzen naar dit Tijdschrift en de Auteur.
______________________________________________________
Hst. 1 - ALGEMENE INLEIDING
Daar er, voor zover wij weten, nog nooit een enigszins grondige studie over het verleden van Koolkerke gemaakt werd, hebben wij gedacht een leemte te vullen, door onderhavige studie op te stellen. Over vele gemeenten uit de omgeving van Brugge werden al historische monografiën uitgegeven, en dus mocht Koolkerke niet ten achter blijven. In het kader van het lofwaardig werk, dat de Heemkundige Kring Sint-Guthago in de streek ten noordoosten van Brugge verricht, is deze studie dan ook volkomen op zijn plaats.
Wij hebben ons natuurlijk niet beperkt tot het huidige Koolkerke, maar heel het gebied, dat vóór 1899 Koolkerke was, in ons onderzoek betrokken. Immers juist die gebieden, die door Brugge werden ingepalmd, zijn voor de geschiedenis en het uitzicht van Koolkerke van groot belang geweest. Zo heeft Koolkerke altijd onder de invloed van de stad Brugge gestaan; wat wij bijvoorbeeld zien in de vele buitenverblijven, die hier in de 18e eeuw ontstonden.
Ook voor de ontstaansgeschiedenis van Koolkerke zijn deze gebieden van groot belang geweest. Zij werden immers in de 12e eeuw nogmaals overstroomd, terwijl de rest van Koolkerke droog bleef. Dit drukte zijn stempel zowel op het landschap, als op het in bezit nemen en het cultiveren van het oude schorreland. Daarbij komt nog, dat deze gebieden nu volledig omgetoverd zijn, ofwel in het Brugs havengebied, ofwel in de dichtbebouwde wijk Sint-Jozef, zodat wij hun vroegere toestand alleen nog uit oude kaarten en archiefdocumenten kunnen opmaken.
Dit zijn dan ook de voornaamste bronnen, die wij hebben aangewend om de toestand van Koolkerke vanaf 1400 tot 1850 te reconstrueren. Voor de periode van vóór 1400, hebben wij ons in hoofdzaak gebaseerd op uitgegeven studies aangaande de historische geografie van onze streek. De periode na 1250, hebben wij buiten beschouwing gelaten, omdat de industrialisatie van de 19e en de 20e eeuw het gebied weerom min of meer grondig heeft veranderd. De bewoning is onder andere na 1850 sterk toegenomen in de dorpskom.
In de periode vanaf 1400 tot de 19e eeuw, is het uitzicht van onze streek praktisch niet veranderd. De bevolking was hoofdzakelijk op landbouw gericht.
De bestuurlijke en kerkelijke instellingen bleven dezelfde tot in de Franse overheersing; dan zijn onze huidige instellingen ontstaan. Alleen de welvaart in de landbouw was tot in 1050 bepalend voor het leven op het platteland. Tenslotte was het ook niet nodig de laatste honderd jaar te behandelen, wilden wij de studie in zijn historisch kader behouden.
Wij hebben onze studie zodanig opgevat, dat zij een zo goed mogelijk overzicht zou geven van het oude Koolkerke. Daarom hebben wij gedacht er goed aan te doen van, in plaats van een droge opsomming te geven van wat er zoal te Koolkerke bestaan heeft, een grote kaart op te stellen met alle gegevens erop. Daar naast geven wij dan, aan de hand van de genummerde objecten op de kaart, een zo nauwkeurig mogelijke beschrijving ervan. Deze nummering heeft nog het voordeel dat latere aanvullingen gemakkelijk aan te brengen zijn, met een eenvoudige verwijzing naar het nummer op de kaart. Op de grote kaart hebben wij ook schematisch het landschap aangegeven, zoals het in deze periode in hoofdzaak moet geweest zijn. Daarbij is de kaart van Ferraris ons van groot nut geweest. Als basiskaart voor de grote kaart hebben wij de oude kadasterkaart op 1/5000 van Popp gebruikt.
Naast deze kaartbeschrijving hebben wij dan getracht in afzonderlijke artikeltjes een meer gedetailleerd beeld te geven van sommige gebouwen en toestanden in het oude Koolkerke. Als illustratie hierbij dienen de bijkaartjes naast de grote kaart.
Tenslotte willen wij er nog de nadruk op leggen, dat deze studie verre van volledig is, en nog veel aanvullingen behoeft, die wij later nog hopen te geven. Niettemin geloven wij, dat als eerste overzichtelijke contactname met het oude Koolkerke, onze publicatie goede diensten zal kunnen bewijzen.
Om deze inleiding af te sluiten, willen wij niet nalaten alle personen te danken die ons bij deze studie behulpzaam zijn geweest. Hierbij vernoemen wij Eerw. Broeder Gaëtan, de heren Rene De Keyser en Maurits Coornaert, zonder wie deze publicatie nooit het licht zou hebben gezien.
Hst. 2 - Kort overzicht van Koolkerke
Tegenwoordig is Koolkerke een kleine landelijke randgemeente van Brugge. De oppervlakte bedraagt 417 ha, en het inwonersaantal ligt rond de 1200. In 1950 had ze nog maar 600 inwoners. In 1899 was Koolkerke veel groter dan nu.
De gemeente telde toen 2000 inwoners en was 801 ha. groot. Op de wijk Fort Lapin was er zelfs een zekere industrie, vooral gericht op de landbouw. Fr was zelfs een scheepswerf aan de Kom.
Maar in 1899 palmde Brugge een groot gedeelte van de gemeente in, om er de haven aan te leggen en rond 1920 de nieuwe wijk Sint-Jozef. Koolkerke zelf bleef slapen. Eerst in de laatste jaren komt er leven in de brouwerij. Verschillende nieuwe woonwijken zijn in aanbouw of worden gepland. De vroeger bijna uitsluitend op landbouw aangewezen bevolking, wordt stilaan aangevuld met mensen die in de Brugse industrie werken. Ook vele oude Koolkerkenaren schakelen in de laatste jaren over naar de industrie.
De oudste vermelding van de naam “Coolkercke” vinden we in 1245. Het ontstaan van Koolkerke als dorp, moeten we zoeken in de 12e eeuw. Immers rond 1150 zou de eerste parochiekerk van Koolkerke gebouwd zijn. Daarvóór was er in de streek zeker al een relatief dichte bewoning. Getuige daarvan de vele terpen die wij op Koolkerke teruggevonden hebben en die dateren van in de 9e tot de 11e eeuw. Na 800 is de noordelijke helft van Koolkerke niet meer overstroomd geweest door de zee. Dit gebied is Oudland, met een karakteristiek inversiereliëf van kreekruggen en komgronden. Het zuidelijk deel van Koolkerke was rond 1150 een strandvlakte van de Duinkerke III-B transgressie, die het Zwin deed ontstaan in 1134. Na 1150 bleef ook dit gebied droog en werd het tegen 1200 in ontginning genomen. Het is het Middelland, waar plaatselijk de Duinkerke II afzettingen met een licht laagje klei werden bedekt door de Duinkerke III-B.
Na 1200 zijn er op dit laatste gebied verschillende grote kastelen gebouwd, zoals Ten Bergen en Pathoeke. De vele grote boerderijen van Koolkerke stammen meestendeels ook uit die periode. Tot in de 14e eeuw nam de bevolkingsdichtheid in de streek merkelijk toe. Daarna is er tot de 18e eeuw een zekere stilstand geweest. Rond 1600 zijn er vele kleinere hofsteden verdwenen wegens een ernstige landbouwcrisis die de streek teisterde.
Verschillende oude wegen liepen door het grondgebied van Koolkerke, zoals de weg van Brugge naar Westkapelle, de weg van Ter Doest naar de Damse Vaart (toen de Reie) en naar Oostkerke, het Oud Zwin dat in de 16e eeuw de Koolkerkse Vaart werd en dat rond 1800 gedempt werd.
Het dorp van Koolkerke telde lange tijd niet meer dan 20 huizen, een kerk en een molen. De kerk ligt op het hoogste punt van Koolkerke, namelijk 5 m boven de zeespiegel, op een brede kreekrug van het Oudland. Ze ligt tevens aan de kruising van de Doestweg met het Oud Zwin. Ten noorden en ten oosten van het dorp zijn er turfontginningen geweest. Een belangrijke wijk van Koolkerke was Ter Panne. Evenals in het dorp, stonden daar verschillende herbergen en een molen. Het gebied dat tot 1899 Koolkerke was, behoorde tot twee parochies: enerzijds de parochie Koolkerke zelf, en anderzijds een deel van de parochie Sint-Gillis in Brugge. De stad Brugge strekte zich uit tot tegen Ter Panne, dit waren de paallanden van Brugge. In de Franse overheersing werd de gemeente Koolkerke gevormd en sedert 1899 heeft zij haar tegenwoordige uitgestrektheid. Voor niet lang meer waarschijnlijk, want er is sprake van Koolkerke bij Brugge te voegen in de komende jaren.
Te Koolkerke zijn er nog verschillende getuigen te zien van het verleden. Wij noemen het vervallen Fort de Bavière, het Kasteel Ten Bergen en de Groene Poort met zijn prachtige duiventoren. Ook de hofstede de Hoede Poort, met de enige stenen ingangspoort die nog te Koolkerke bestaat, is nog een mooi voorbeeld van de luister van de vroegere kasteelhofsteden. Vele belangrijke gebouwen zijn verdwenen in de Haven en in de wijk St-Jozef.
Voor de ontwateringsgeschiedenjs van het oude polderland ten noordoosten van Brugge, is Koolkerke zeer belangrijk. Vele belangrijke watergangen kwamen hier samen bij Brugge: zoals het Oud Zwin, de Rontsaartbeek, de Eivoordebeek en de Lisseweegse Watergang. Dit zijn allemaal gegraven waterlopen; terwijl de oude Hemelbeek en de Bommelbeek waarschijnlijk nog oudere en natuurlijke waterlopen zijn. Het belangrijkste knooppunt van deze waterwegen is nu echter niet meer te onderzoeken; het is namelijk door de wijk St-Jozef en de stad Brugge overbouwd. Voor deze plaatsen zijn er geen bodemkundige gegevens.
Het landschap van de streek was nogal eenvoudig: akkerland op droog land wisselt af met weiland op de natste gebieden. Op de slechtere gronden rond Ten Bergen waren er veel bosjes. Voor meer details verwijzen wij naar de grote kaart.
Hst. 3 - Detailbespreking van de KAART op 1/5000
Inleiding
Op de kaart van 1/5000 zijn alle hier te bespreken onderwerpen genummerd van 1 tot 244. Tevens zijn ze gerangschikt per begin van de watering waarin ze liggen. Nummer per nummer zullen wij hierna de volgende gegevens aangeven voor zover deze ons bekend zijn geworden.
- De eventuele naam van het onderwerp, zoals van kastelen, herbergen en landerijen.
- Wat het is, Voorbeelden: een hofstede, of een huis. Daarbij worden als verdwenen aangeduid, de onderwerpen die in 1900 niet meer bestonden.
- 3° De kadastrale ligging van het onderwerp, op de oude kadasterkaart van Popp voor Koolkerke (1850). Dit wordt als volgt aangeduid: Kad ( = Kadastraal) B 4 ( = perceel B 4). Nu zijn vele percelen verder verdeeld geworden op de recente kadasterkaarten, maar ons leek het de eenvoudigste manier, het oude nummer op te geven, temeer daar de oude kaarten nog algemeen voor dergelijk onderzoek gebruikt worden.
- De oppervlakte voor wat betreft de stukken land, de hofsteden en de kasteelgoeden. Deze wordt alleen aangegeven als wij de totale oppervlakte van het ganse bedrijf kennen, dus met alle landerijen erbij. Daarbij wordt dan ook vermeld als het een leen is.
- De verschillende eigenaars voor zover zij ons uit de ommelopers, of uit kaarten bekend zijn. Dit wordt alleen vermeld als het grootgrondbezitters betreft, zoals eigenaars van kasteelgoeden, die ook nog enkele hofsteden in eigendom hadden. De datum tussen haakjes verwijst naar het jaar waarin zij eigenaar van het onderwerp waren, (eig. = eigenaar)
- De voornaamste kaart en tekstvermeldingen met de datum. Deze datum verwijst dan tevens naar de in dat jaar gedateerde bron in de bronnenlijst. Bij de vermeldingen worden hun oorspronkelijke tekst- en schrijfwijze aangegeven, tussen aanhalingstekens. Daar waar er veel vermeldingen bestaan, werd een selectie gemaakt om een spreiding in de tijd te bekomen.
- Bij benadering het ontstaan en de verdwijning van het onderwerp. Voor sommige zaken blijken deze ogenblikken reeds uit de aangehaalde tekstvermeldingen. Voor andere hebben wij meer algemene werken moeten raadp1egen, zoals over de geschiedenis van de landbouw om het verdwijnen van vele hoeven rond 1600 te situeren.
- Eventueel een beschrijving of een verklaring van het onderwerp. Zoals bijvoorbeeld voor terpen of wallen, waarbij ook hun bodemkundige ligging werd aangegeven. Voor de bodemkundige ligging van de hofsteden en van het dorp verwijzen wij naar ds bijkaart nr 5.
I. De Watering van Groot-Reigaartsvliet
116e_Begin
1.- Klein Noordweghe, herberg. Kad B 427
“herberg Cleyn Noordweghe” kaart 1852 - Gebouwd begin 19e eeuw; bestaat nog. Noordwege: gelegen aan de weg, die vanuit Brugge naar het noorden gaat.
2.- Kasteeltje met torentje
kaart einde 18e Eeuw, kaart 1852, gebouwd einde 18e Eeuw; bestaat nog.
3.- Kasteeltje met torentje
kaart einde 18e Eeuw, kaart 1852, gebouwd einde 18e Eeuw; nu fabriekje De Laere.
4.- Meedstove. Kad B 458
“daer een meetstove up staet” 1447 - Dit is een toestel om uit de meedkrab (rubia tinctorum) die men alhier kweekte, een kleurstof te koken, voor de textielnijverheid in Brugge. - Verdwenen rond 1500, bij de teloorgang van die nijverheid.
5.- Bloemendael of Rozendael. Kad B 461
Een kasteel, in 1700 buitenverblijf - Het is een oud leengoed.- “een vierkante schof mette hofstede, poorte, wallen en boomgaert” 1567 - “Bloemendaele” kaart +~ 1705 - “Herberg Roosendael” kaart 1799 – Bloemendae 1838 - Ontstaan waarschijnlijk in de 13e Eeuw, verdwenen bij de aanleg van de parochie St-Jozef Brugge, rond 1920.
6.- Cleyn Bloemhof, Kad B 473
Kasteeltje met boomgaard - Tekening op kaart 1715 (zie ook 7)
7.- Bloemhof, Kad B 474
Kasteel, later buitenverblijf - “huyzingen genaemt het groot ende cleyn Bloemhof” 1580 - Tekening kaart 1715 - Beide zijn verdwenen rond 1920.
8.- Nieuwhuys, herberg, Kad B 475
“Nieuwhuys, cabaret” 1850 - Gebouwd na 1800, verdwenen rond 1920.
9.- Verdwenen hofstede, Kad B 478
“wylent hofstede” 1665 - Verdwenen rond 1600; toen was er veel armoede in de streek, en verlieten veel mensen hun grond.
11Ie Begin
10. Paele: achtste grenspaal van Brugge-buiten. Kad. aan perceel 484
“een grote achtzijdige witte steen, geplaatst op 1 1/2 roede van de zuidwest- hoek van de herberg Den Doorne” (Deze herberg wordt verward met de herberg Ter Panne) 1665 - Kaart 1701.
11. Ter Panne, hofstede en herberg. Kad. B 484
De eigenaar is Boddens (1701) :“voor een casteel ende dit slot lach buuten de ccolkercksche poorte by der paele van der stede, ende heet Ter Panne” 1490 -“hofstede mette bogaerde, aende herberghe genaemd den doorne, jeghens over de paele van brugghe” 1567 - “hofstede en boomgaerd jegens over de pael staende; herb. Ter Panne” 1701 - “regt over de Panne-herberg en barriere” 1838 - In de stadsbitlioteek van Brugge berust een tekening van de hofstede Ter Panne (1896) - Bij zijn ontstaan in de 13e eeuw, was het een kasteelhofstede en leengoed; sedert de 17e eeuw, een herberg tot na 1900; nu een huis.
11/2. Ter Panne, de belangrijkste wijk buiten het eigenlijke dorp van Koolkerke.
“in parochia Sancti Egidii inscta Brugis (de parochie St-Gillis), in loco qui diciture Panne” - 1266 Chart. O.L. Vrouw Brugge. - “Zij quaemen voor de Coolkercksche poorte van de stede van Brugghe, ende verbarrenden buuten de poorte voorseyd een schoon plaetse gheheeten ter Panne, ende verbarrenden daer 17 huusen” 1490.- “Ter Panne” 1571 - “t’ ghehuchte ter Panne” 1580 - gehuchte Ter Panne 1838.
De naam van het leengoed Ter Panne is overgegaan op het totaal van de huizen vnl. herbergen, in de omgeving, juist buiten de paal van Brugge. Eén van die herbergen heeft men ook Ter Panne genoemd. Nu nog noemt men deze wijk Ter Panne. Een “pan” is een komvormige depressie in de bodem. Op de bodemkaart is dit niet meer te zien, omdat de plaats nu een agglomeratie is, maar waarschijnlijk lag ze te midden van de kreekrug waarop de Pannemolen staat (zie bijkaart nr. 5).
12. Den Doorne, herberg, Kad. E 493
“is een herberge genaemt den doorne” 1567 - “aen de herberg den doorne” 1665 “wylent herberg den doorne” 1701 - Dit was een herberg tot het einde van de 17e eeuw, daarna een huis, dat nog bestaat. - Doorn = doornstruik: er stonden inderdaad doornenstruiken achter dit huis 1567.
13. Een stokerie. Kad. B 494
In 1654 was het een hofstede.- In 1701 en 1768 een stokerij, branderij - in 1778 een huis. Dit is een hofstede die op het einde van de 17e eeuw omgevormd werd tot stokerij met erbij een herberg; en dit tot tegen 1800. Daarna was het een gewoon huis, dat nog bestaat. Verschillende herbergen brouwden zelf hun drank, vandaar dat een herberg en stokerij dikwijls samengingen,
14. De Swarte Panne, herberg, Kad. B 495
“herberghe metten bogaerdeken genaemt ter panne” 1567 – “wylent een herberghe genaemt de swarte panne” 1701 - “herberge” 1805.
Dus ook een huis dat bij tijden een herberg was. Juist buiten de grens van Brugge stonden overal herbergen langs de wegen. Daar moest men geen taksen betalen op het bier. De stedelingen gingen aldaar drinken.
15. Een paal waarvan de functie ons onbekend is. Het is zeker niet de grenspaal van Brugge, misschien een tolbarriëre. Kaart 1715,
16. Het Cruycestuck. Kad. B 508
Een stuk land waarop het naar volgende kruis stond.- “t’cruycestuck” 1701.
17. Een stenen kruis, Kad. B 508
“aende pannewech jegens over het steene cruyse” 1701 - Kaart ± 1800.
18. Verdwenen hofstedeke. Kad. B 515
“hofstedeken met bogaert” 1701 - “met een wagenmakerie daarop nieuwe gebouwd” 1768 - Dit werd enkele jaren geleden afgebroken.
19. Verdwenen hofstede. Kad. B 522
eig. de fermerie van de Wijngaerde in Brugge (1567) - “hofstede mette bogaert” 1701 - Dit bestond nog in 1850; waarschijnlijk verdwenen rond 1900.
20. De oude wagenmakerie, herberg. Kad. B 356
In 1815 was dit een wagenmakerij. Gebouwd rond 1800, is nu herberg.
118e Begin
21. Verdwenen hofstede, Kad. B 363
eig. Antheunis Haghelin (1447) - “hofstede van Antheunis Haghelin” 1447 - “hofstede en bogaert” 1567 - “wylent hofstede, alsnu wallen en land” 1701 - Dit was een omwalde hofstede, ontstaan in de 13e eeuw, vervallen rond 1600. Rond 1800 heeft men daar een nieuwe hofstede gebouwd (zie nr 22).
22. Hofstede. Kad. B 361
Gebouwd na 1800, bestaat nog.
23. Huis van de hovenier van de Groene Poorte. Kad. B 349
Gebouwd na 1800, bestaat nog.
24. De Groene Poort
Kasteel met een hofstede erbij; Kad. B 346 – 356, gemet 130 roeden (1785) - eig. Nieuwlant (1701); van Caloen (1785); Dutrijeux de Terdonc (1900 en nog) “t’castee1goet ende hofstede met twee sticken bogaert en walgrachten aen beede zeijden, ende met een stixken ten oosthende van de soheure ende achterpoorte daer een waterschip in light” 1567, 1701 - Dit kasteel kan ontstaan zijn in de 15e eeuw, (geen vermelding in 1447). Het bestaat nu nog als kasteel. De hofstede is er nu van gescheiden. Bemerk de prachtige witte duiventoren op het neerhof; hij staat er nog. De huidige kasteelhouder is de heer Dutrijeux de Terdonc.
119e Begin
25. Het Poortestuk. Kad. B 342
Stuk land nabij de nog bestaande poort van de hofstede de Roode Poort.
120e Begin
26. Choisi, Kad. B 425
“peerde-hooygars regt over de gewezen herberghe de Duyts” 1816 - eig. D’Herbe
121e Begin
27. Sluis ten Ziekelieden. Kad. aan B 419
“het 121e begin begint aende noordzijde van de watergank, te sluuseken ter ziekelieden” 1447. Waarschijnlijk is deze naam in de ommeloper verkeerdelijk gelocaliseerd, want in latere ommelopers is de plaats “Ter Ziekelieden” de noordgrens en niet de zuidgrens van dit begin. Het zou alsdan een sluis zijn die de Hemelbeek verbinding geeft met de Sluyssche Vaert (zie nr 46),
28. Den Hangele
Kasbeel met een hofstede, Kad. B 414 - 10 gemet 191 roeden, leen van de Burg van Brugge eig. Dominijcke (1567); Cobrisse (1701). - “goet mette nederhove, dreve en met het huys, 500 Roeden binnen der paele van Brugghe met een deel van de mote” 1567 - “goet mette nederhove en dreve” 1665 en 1701. - Dit oud leengoed, ontstaan in de 13e eeuw, is verdwenen rond 1920 bij de aanleg van de St-Jozefsparochie. De hofstede staat er nog.
28/2. Terp, Kad. B 414
“met een deel van de mote” 1567. - Een mote is een aarden hoogte met een watergracht errond. Het is de oudste bewoning in de polderstreek. Deze mote ligt op het einde van een zandrug in het Middelland.
29. Ter Loyghem.
Kasteel met hofstede erbij. Kad. B 397 - 7 gemet 191 roeden - leen van de Burg van Brugge eig. De Boot (1567); Wauters (1701); Pangaert “opperhof met boomgaerd en dreve, ‘t goet Looghem” 1567, 1701 - “speelgoet van Pangaert tot brussel” 1805 - “een patrimonieel speelhuys genaemd het Goed te Loogem, rondom in syne wallen” 1817. - Dit is een oud leengoed ontstaan in de 13e eeuw, het bestaat nog.
30. Verdwenen huis. Kad. B 380 - “vervallen huys” 1701.
31. Fofstedeken. Kad. B 376
“een woest hofstede” 1567 – “wylent hofstede” 1701 - hofstede 1729, 1805. - Oud hofstedeken, vervallen rond 1600, later weer opgericht. Bestaat nog.
32. Hofstedeke Het Steenputje, Kad. B 373
“hofstedeken” 1701, 1729, - Een hofstedeke ontstaan na 1600, bestaat nog. De naam is recent (1900); er staat een regenput tegen de baan.
33. Hofstede. Kad. B 370
“hofstede mette bogaert” 1567, 1701 - Deze oude hofstede bestaat nog.
34. Een verdwenen kapel. Kad. B 290, zuidhoek
Tekening op kaart 1756 - Was een grote stenen kapel, verdwenen na 1920.
35. Het Vagevuur, hofstede, Kad. B 290
Eig. Vande Ryne (1701) - “hofstede met bogaerde” 1567, 1701. - Een oude hofstede, die nog bestaat, De naam is van 1900.
36. Verdwenen hofstede, Kad. B 311
“hofstede met boomgaerd en doornehaeghe rontsomme” 1567, 1701. Een oude hofstede verdwenen rond 1800.
37. Povre Leute, huis. Kad. B 311
“huys povre leute” 1701 - “Pauvre leute, maison” 1850 kaart. - Een huis gebouwd na 1600, misschien tehuis voor mensen met besmettelijke ziekten. Het ligt langs de Lykweg (zie ook nr 46). Dit huis bestaat nog,
122e Begin
38. Die Hofstede, verdwenen hofstede. Kad. B 302
eig. van Caloen 1801 - “in ene hofstede, heet die hofstede” 1295 (Cart. S And)
“hofstede” 1567, 1701. - Deze oude hofstede, ontstaan in de 13e eeuw, zoals de meeste hofsteden alhier, is verdwenen rond 1900. De plaats noemt nu nog “Het Hofsteedje” en is een weide met een doornhaag errond.
39. Verdwenen hofstede, Kad. B 314
eig. de Cherf (1567)
“hofstedeke met boomgaerdeken” 1567 “wylent hofstedeke” 1701.- Oud hofstedeke verdwenen rond 1600.
40. Povre Leute, Kad. B 327
Stuk land met wilgen errond, reohtover het huis de Povre Leute. “drie stryngen lant, busoh jegens over het huys ... (in de marge staat: pauvre leute)” 1701.
41. Huis, Kad. B 321
gebouwd na 1800; woonst van de knecht van de volgende hofstede,
42. Verdwenen hofstede van de Chartreuzen, Kad. B 317
37 gemet 186 roeden - eig. de Ohartreuzen (1567, 1701); de Croeser (1801) –“hofstede met bogaerde” 1567, 1701 - Oude hofstede, verdwenen rond 1900. - Op de bodemkaart is deze plaats aangegeven als verdwenen bewoning.
43. Het Kapelletje. Kad. B 275 noordwest
Nieuwe kapel van O.L.Vrouw, gebouwd in 1954.
44. Hofstede. Kad. B 273
eig. Doninijde (1567), De Meulenaere (1701) - “hofstede1” 1567, 1701 - Oude hofstede die nog bestaat.
43. Twee Terpen. Kad. B 275 c
“daar twee platte wallen in liggen” 1557, 1701. - Ze lagen op het Oudland, aan de rand van een kreekrug. - Niets meer van te zien.
124e Begin
46. Ter Sieke Lieden, een plaats. Kad. B 287 en 285
2 gemet 30 roeden, leen van de Burg van Brugge. - “in den houok van de aertweg ende dyck, ten zieke lieden” 1567 - “dit begin begint ter sieke lieden” 1701. - Er wordt geen gebouw op vermeld in de ommelopers.
47. De Klokke, herberg. Kad. B 288
huis getekend op kaart 1715 - huis en tuin op kaart 1764. - Huis gebouwd begin 18e eeuw, misschien als tehuis voor erge zieken. Dit was daarna de eerste school (jongens en meisjes) te Koolkerke. In 1800 was er hier reeds een gemeenteschool. Rond 1870 is het een herberg geworden, en is de school verhuisd naar het dorp.
48. De Drie Bellen, herberg. Kad. B 254
“herberge de 3 bellen” 1701 - “herberg la belle vue” 1819. - Dit huis bestond reeds in 1500, maar was toen geen herberg. Het gebouw is nu vervangen door een nieuwbouw,
49. Brouwerie, nu herberg Fort de Bavière. Kad. B 252
“brouwerie” 1701 - Deze brouwerij behoorde bij de voorgaande herberg. - In de 19e eeuw stonden daar meerdere huizen.
50. Hofstede, Kad. B 265
“hofstedeke” 1701 - Gebouwd na 1600. - bestaat nog.
51. Costeriehuys. Kad. B 268
eig, kerke van Koolkerke (1701) - “huyseken met bogaerdeken, costerie” 1567 - “costeriehuys” 1701. - Dit huis waar de koster woonde, is nu een gewoon huis.
52. Grietkens Hofstede. Kad. B 187
“een stick bogaert mette hofstede en heet Grietkens hofstede” 1567. - Verdwenen rond 1600.
53. Hofstedeke. Kad. B 189
“een hofstedeken en boomgaert” 1567, 1701 - Het is nu een huis.
54. Verdwenen huis. Kad. B 215
eig. pastorie van Koolkerke (1701) - “wylent een huysken” 1701.
55. De tegenwoordige Jongensschool. Kad. B 219
In 1850 was het een huisje. In de schoolstrijd met de Liberalen, rond 1870, werd hier de gemeentelijke jongensschool opgericht.
56. Het Schuttershof, Kad. B 224
173 roeden; eig. de kerk van Koolkerke (1567) - “en ist Schottershof” 1567 - “ende was het Schottershof” 1701 - In 1850 staan daar twee huizen. - Het schuttershof is ook verdwenen rond 1600, met de algemene armoede die er toen heerste.
57. Den Hert, herberg. Kad. B 250 en 228
“twee woonsten, genaemt den hert” 1567 – “herberg met een huys opt westerste” 1701 - Een oud huis, herberg geworden in de 17e E. Nu is het herb. “Den Arend”
58. De Ketel, herberg. Kad. B 245
eig. Hausman (1567) - “hofstedeke, noord aende kerkmuur” 1567 – “huys” 1701- Een oud hofstedeke, na l600 een huis. - Rond 1600 staan daar 4 huizen. Het zuiderste is nu de herberg “De Ketel”.
59. De Pastorij, Kad. B 209
eig. Pastorie Koolkerke - “presbitrage” 1701. - Vanaf de 17e eeuw is dit de pastorie; vroeger woonde de pastoor op een andere plaats (zie nr 63). Rond 1870 werd de pastorie afgebroken; en bij de uitbreiding van het kerkhof, een beetje meer westwaarts herbouwd, op de plaats waar hij nog staat.
59/2. Huis. Kad. B 212
“hoveniershof met een huis” 1807 - gebouwd rond 1800, bestaat nog.
60. Het Kerkhof met de Kerk van Koolkerke, Kad. 208
“kerkhof” 1701 - Over de Kerk. (zie afzonderlijk artikel).
125e Begin
61. Sint~Arnout, herberg en brouwerij. Kad. B 203 - “brouwerije” 1567 - “herberg en brouwerie” 1701 - “herberg” 1727 - “herberg Sint-Arnould, dienende voor gemeentehuis” 1849 - “smisse” 1819 (de smid was Pieter de Groote). - Een oude herberg die rond 1800 het gemeentehuis van Koolkerke werd, tot rond 1950. - Ernaast was dan de smidse, die er nog is. - Sint Arnout was de patroon van de brouwers,
62, Verdwenen hofstede. Kad. B 201
Eig. kerk van Koolkerke (1567) - “hofstede” 1567.
63. Huis, nu de meisjesschool. Kad. B 202
eig. kerk van Koolkerke (1567) - “diverse woonsten waer de capelaens en andere wonen” 1567 - “huys” 1701. - Tot in de 17e eeuw woonde daar de pastor. - Nu is het de meisjesschool sedert ongeveer 1950. - Van 1870 tot 1950 was de meisjes-school in de huidige parochiezaal, in de tuin van de pastorie.
64. Het Gildenhuis, Kad. B 194 c
“daer een huyseken op gestaen heeft” 1567 - “t~gilden huys” 1701.- Verdwenen huis. Waarschijnlijk was dit het gebouw van de O.L.Vrouw-gilde van Koolkerke, die reeds bestond in 1447,
65. Het Heme1ken, verdwenen huis. Kad. B 184
eig. capelrie van Sint-Joris in Brugge (1701,1807) - “het hemelken, gars” 1701 - “huys” 1805, 1852. - Huis gebouwd in de 19e eeuw. - Rond 1900 was het de herberg “Het Hemelken” (nabij de Hemelbeek). Verdwenen rond 1900. Nu is het weerom weiland met een doornhaaag errond,
66. Kasteel met hofstede, Kad. B 168 : 53 gemet 127 roeden ,
eig. Van Marivoorde (1567); - Vander Ryne (1705); - later Corthals. - “hofstede met bogaerde met de walgrachten rontsomme” 1567 – ‘t goet en hofstede met walgrachten” 1701 - Een oude kasteelhofstede (13e eeuw), vervallen rond 1900. - Nu staat daar nog de ruïne van het huis.
67. Terp. Kad. B 154
“met een wal daer in liggende” l447, 1567, 1701. - Deze terp ligt op de rand van het Oudiand, op een kreekrug.
68. Klein Californië, herberg, Kad. B 133
Gebouwd na 1800; sedert enkele jaren een gewoon huis.
69. Een Rafoul Stick. Kad. B 132 en 135
weiland - “rafoul stick’ 1447, 1701.
123e Begin
70. Hofstede. Kad. B 121
“hofstede mette bogaerde” 1567, 1701 - Een oude hofstede die nog bestaat.
71. Verdwenen huis. Kad. B 122
“met een huyseken daercp staende” 1701 - Huis van de knecht van voorg. boerd.
72. De Heule, een duiker. Kad. aan B 180 west
“stenen heule” 1807 - “Rondsaertduiker” 1850. - Stenen heule of duiker, nu nog genoemd de Heule.
136e Begin
73. Hofstede, nu huizen “de Poermolen”, Kad. B 25
11 gemet 258 roeden – eig. Spaignaert (1567) - Derven(l7Ol) - Stappens (17l5)-“hofstede en bogaert” 1567, 1701. - In 1850 was dit nog een hofstede, na 1900 is het een reeks huizen geworden.
74. Hofstedeken. Kad. B 32
eig. Kerk van Koolkerke (1567) - Arme van St-Jacobs (1701) - “hofstedeken” 1567, 1701. - Een oud hofstedeke dat nog bestaat.
75. Het Rozetje, herberg. Kad. B 64
Gebouwd na 1800; nu is het een huis.
76. Hofstede. Kad. B 66
eig. Wouters (1567); kerk van Snellegem (1701) - “hofstede” 1567, 1701 - Een oude hofstede die nog bestaat.
77. Een verdwenen paalsteen, getekend op een kaart in de omnmeloper van 1701. Kad. B 70 geheel oost; aan het begin van de “Populierdreef”.
78. Hofstede. Kad. B 91
eig. Hausman (1567); - de Graaf van Staeden (1701) - “hofstede met bogaert’ 1567, 1701 - Een oude hofstede die nog bestaat.
79. Verdwenen huis. Kad. B 85
eig. Delslije (1805) - “huys” 1805 - Gebouwd rond 1800, verdwenen rond 1900.
80. Klinkewel ofte Mote (=terp) Kad. B 40
“de clyncgracht, de clyncke” 1447 – “een platten wal ghenaemt den cleynwal” 1567 - “Clynckewal ofte mote” 1701 - “den clynckewal” 1810. - Het is nu een aarden ophoging (verdwenen), met een walgracht errond. Op de kaarten van de 18e eeuw staat de ronde walgracht, met opening naar het zuiden. In de eerste ontginningsperiode van de polders (9e-lle eeuw), moet er een houten huis op gestaan hebben. Het is de oudste bewoningsvorm in de Polders. Deze terp ligt op de rand van het Oudland. Op de bodemkaart is er verdwenen bewoning aangegeven.
139e Begin
81. Hofstede. Kad. B 108
eig. De Jonghe (1567) - Logghe (1701) - “hofstede en bogaert” 1567, 1701. - Een oude hofstede uit de 13e eeuw, die nog bestaat.
135e Begin
82. De Roode Poort, kasteel en hofstede. Kad. B 17 en tot 20 (Zie afzonderlijk artikel hierover).
83. Verdwenen hofstede, Kad. B 8
“hofstede” 1567 - Een oude hoeve die verdween rond 1600.
84. Verdwenen huis. Kad. B 6
eig. kerk van Damme (1567) - “twee huyskens in de suudwesthouck” 1567. -Verdwenen na 1600.
85. Hofstede. Kad. B 3
18 gemet 122 roeden - eig. D’Haeghe (1567); Derven (1701); Ee Eeyer (1785) -“hofstede en boomgaert” 1567, 1701. - Een oude langgevelboerderij in de Polders, die nog bestaat. De meeste andere hoeven zijn meerbouwige hoeven in losse bouworde. In de “logtinck” is een “speelhuys” (Kad B 5) getekend op het kaartje in de ommeloper 1701.
86. Verdwenen kapel. Kad. B 1 midden-west - Op kaarten 1715, 1747, 1785. -Bestond niet meer in 1800, dus alleen in 18e eeuw.
87. Kapellestuk. Kad. B 1 - Een stuk land aan voornoemde kapel. - Kaart 1747 en 1785.
88. Verdwenen hofstede, Kad. B 1
eig. Spaignaert (1567) - “hofstede en bogaert” 1567 - Hoeve verdwenen na 1600.
156e Begin
89. Verdwenen scheepswerf, - Gebouwd na 1800, bestond nog in 1900.
90. Verdwenen brug over de Ieperleet.
“aende heerweghe in den ommekeer jeghens over de gebroken steenen brugghe die wy1ent over de ieperleet lagh” 1567 - atlas Jacob van Deventer (1550), - plan van Brugge. - Deze brug lag op de plaats waar de Dudzeelsche heerwegh in rechtstreekse verbinding stond met Brugge, over de Ieperleet. Een andere verbinding was er langs de Dudzeelse poort. Dit was vóór dat de Kom gegraven werd. Nu is daar de Kom,
91. De Warande, herberg en nieuwe brug. Kad. B 338
Beide zijn gebouwd na 1800, verwoest in 1918 en herbouwd; bestaan nog.
92. Huizen gebouwd na 1800. - Popp-kaart 1850.
95. Verdwenen Molenhuis.
“daer het muelne huus staet” (2 gemet 8 roeden) 1447. - De plaats is een rond perceel C 357 of C 344: waarschijn1ijk was het een watermolen aan de dijk van de Ieperleet - ofwel aan het Pannewegelken. Er is daar geen molen bekend, noch latere vermeldingen.
94. De Leenpoorte. Kad. C 316
Kasteelhofstede, leen van de Burg van Brugge. - eig. Van Brande (l567)- Vanderbeke (1701) – “d’hofstede met de boomgaerde, ghenaemt de Leenpoorte, synde een dryeleen” 1567 - ‘Lempoele, heerlijkheid” Fland. 1643 - “Wylent d’hofstede genaemt de Leenpoorte” 1665. - Aangeduid met ann vierkant in stippellijn op de oude kadasterkaart (1850). Dit kasteel moet verdwenen zijn in het midden van de 17e eeuw.
95, Verdwenen hofstede. Kad. C 252
eig. Vanderbeke (1701) - “boomgaert met een huys hierop staende 1567 – “Hofstedeken” 1701. - Oude hofstede verdwenen in 1900 met de aanleg van de Haven.
157e Begin
96. De Monnikenspeie.
Een sluis aan het begin van de Lisseweegse Watergang. Genoemd de Monniken-speie, omdat de monniken van Ter Doest langs daar naar Brugge vaarden. - “de muenekespeye” 1447, 1567, 1701 - ook vermeld in 1331 (Rek. Brugge) - “Sluis Krakeeltje” 1850. - De sluis is verdwenen met het verleggen van de Lisseweegse Vaart, bij het aanleggen van de Brugse haven.
97. De Krakeele, herberg.
Gelegen aan voornoemde sliis op St-Pieters - Kaart 1830, 1850. - Bestaat nog als herberg op die plaats, aan de Krakeelebrug, die gelegd werd voor de spoorweg naar Blankenberge.
98. Verdwenen hofstede. Kad. C 362
eig. Speybrouck (1567); Vanderbeke (1701) - “hofstede cum bognerde” 1567 -“bogaert” 1701. - Een oude hofstede, verdwenen na 1600. De boomgeard bleef bestaan, maar verdween met de aanleg van de Haven,
99. Meedstoven (zie nr 4) Kad. C 362
Deze stonden in de hoek van het Pannewegelken en de zijdelingen van de Lisseweegse Watergang, 1447.
100. Eet Leengoed ofte “L’hermijte”, kasteelhofstede. Kad. C 364
eig. Speybrouck (1567); Van Volden (1665); Vandebeken (1701) - “ghoede en hofstede” 1567 - “daert’ goet L’hermijte in staet” 1665 - “goede en hofstede genaemt l’irremitte” 1701 - “t goet van Crijngen” 1799 - “Leengoed” kaart 1838. - Een oud goed (nergens vermeld als leen), verdwenen met de aanleg van de Haven,
lOl. De Zandbergh, plaats. Kad. C 358
Een weiland van 6 gemet 254 roeden. - eig. Boddens (1701). - “een hoecte pleetse som hoeghe som nederachtigh lant, genaemt den zantbergh” 1567 -“plaetse genaemt den Zandbergh” 1665, 1701. - Misschien is dit ook een kreekrug (zie nr 131)
102. Kasteelgoed en hofstede, Kad. C 391
eig. Ketel (1567); Boddens (1665, 1701); later Van den Ryse. - “boomgaert metten opperhove ende nederhove, walgrachten en wytgracht, en is de hofstede” 1567 - “hofstede” 1665 - “casteelgoet met opperhove, nederhove walgrachten” 1701 - “van den Ryne” 1838 kaart. - Een oude kasteelhofstede, verdwenen met de aanleg van de haven (1900).
103. Hofstede. Kad. C 377
eig. de Armen van St-Giliis (1701) - “hofstedeken” 1701 - Een hofstedeke, ontstaan in de 17e eeuw, verdwenen in 1900.
104. Hofstedeken. Kad. C 398
eig, De Obedientie van St-Donaas (1701) - “hofstedeken” 1701 - Een hofstedeke ontstaan in de 17e eeuw. De mensen die erop woonden, werkten bij de grote boeren in de omgeving. Verdwenen in de haven.
105. Hofstede. Kad. C 416
eig. D’Hooghe (1701) - hofstede met bogaert” 1701.
Deze hofstede is ontstaan in de tweede helft van de 17e eeuw, periode van voorspoed in de landbouw; en ook als buitengoed voor de rijke burgerij van de stad. Verwenen in 1900. Bemerk de alleenstaande toren (duiventoren?) op de kaart van 1715.
106. De Jezuïet. Kad. C 419
Boomgaard nabij Bommelbeke eertijds door de Jezuîeten in gebruik. (1773 Soc. Emul.)
107. Bommelbeke. Kad. C 417
Kasteelgoed met een hofstede erbij, later buitengoed, zoals de meeste kasteelhoeven in de 16e en 19e eeuw. - 17 gemet 17 roeden, leen van Gistel. - eig. Cacquet (1567); Cobrisse (1701)- “t’goet cum bogaerde en walgrachten, hofstede” 1567 - “t’goet mommelbeke” 1701 - “Mome1beke, landgoed” 1773 (Emulation) - Dit kasteel is verdwenen in de Haven.
108. Een rafoul stuxken. Kad. C 425 - Stuk land (zie nr 69)
109. De Lodderhoek. Kad. C 435
Stuk land tegen de Bommelbeke (6 gemet 280 roeden) - eig. Boddens (1701) - “Lodderhouc” 1447 –“en heet de lodderhouk” 1701. - Lodder is een eigennaam.
110. Hofstedeke. Kad. C 437 - Gebouwd na 1800, verdwenen in 1900.
111. De Vaene. Kad. C 445 tot 450
Stuk land (4 gemet 157 roeden) - “en heet de vane” 1447, 1567 - “genaemt de Vaene” 1701. - Een vane is een laaggelegen moerassig land, hier een poelgrond.
112. Houcke Pas, hofstede. Kad. C 452
eig. Wulfaert (1567, 1701) “hofstede cum bogaerde” 1567, 1701 - “Houcke pas” 1838 kaart. - Oude hofstede verdwenen in 1900.
113. Hofstede. Kad. C 468
eig. Van Volden (1567, 1701) - “hofstede met den bogaerde” 1567, 1701, 1755. -Een oude hofstede verdwenen in de haven rond 1900.
114. Den West Bogaert. Kad. C 468
Boomgaard west van voornoemde hofstede? - “genaemt den west bogaert” 1701.
115. Het Jezuïetengoed.
Oude hofstede van de Jezuïeten op St-Pieters (zie nr 106). Kaart 1838.
158e Begin
116. De Grote Linde. Kad. C 313, zuid.
Een grote lindeboom die op dit stuk land staat. - “daer de groote linde op staet” 1567.
117. De Schaepsclauwe, herberg. Kad. C 313
eig. Boddens (1701) - “de herberghe ghenaemt Schaepsclauwe” 1567 - “wylent d’herberge schaepsclauw” 1701. - Een zeer oude herberg, juist buiten de grens van Brugge. Sedert de 17e eeuw een gewoon huis.
118. Huis. Kad. C 308
“huys” 1701.- eig. Boddens (1701) - Huis van een landwerkman, sedert 17e eeuw.
119. Hofstedeke. Kad. C 306
eig. De Jonghe (1567); Logghe (1701) - “hofstede cum bogaert” 1567, 1701. Hofstedeke nabij volgende grote hoeve. Verdwenen rond 1900.
120. Kastee1hofstede. Kad. C 298
eig. De Jonghe (1567); Logghe (1701); de Croeser (1784) - “hofstede en boomgaert” 1567 - “hofstede daer Logghe woont” 1701 - kaart 1715: hoeve met walgracht errond. Een oude hoeve die nog bestaat. - Ook een deeltje van de walgraoht rond het huis ligt er nog.
121. Den Vliegenden Hert, herberg. Kad. C 281
“met een huys ten oosthende erop” 1567 - “herberghe den vliegenden hert” l7Ol. “herberg den hert” 1815, 1838. - Een oud huis, herberg geworden in de 17e eeuw, nu een groep huizen.
122. De Pannemeulen. Kad. C 284
117 roeden - eig. den here van Dudze1e (1447, 1567, 1701. 1791) - “ende is een muelne wal” 1447 - “den meulenwal daer de Pannemeulen op staat” 1567, 1701. - Houten staakmolen op kaarten van de 18e eeuw. - Het is een molenwal waarop tot in de 19e eeuw een houten staakmolen stond. Deze werd vervangen door een ronde stenen molen, gebouwd met speciale ronde stenen. De ruîne bestaat nog, en is eigendom van de bewoner van het huis.
123. Het Molenhuis. Kad. C 266
Het huis van de molenaar van voorgaande molen, eig. Speijbrouck (1567); de Croeser (1780) - “hofstede en boomgaert” 1567 - “hofstede, molenhuys” 17O1. Nu staat er een nieuw huis voor in de plaats.
124. Hofstedeke. Kad. C 288
eig. Despaers (1567); Logghe (1701) - “boomgaert en hofstedeken” 1567 - “huysken” 1701. Nu zijn dat verschillende kleine huizen bijeen.
125. Bleckaerts Brugghe. Kad. C 224
Een brug over de Bommelbeke, aan de Steenwegh. - “an bleckers brugghe” 1447 - “aenden adere by bleckersbrugghe” 1567 - “bleckaertsbrugghe” 1701 –“Blekkaertsheule” 1838 - Daar is nu een duiker over de beek.
126. Speelhuys. Kad. C 228
“speelhuys ven Anthierens” kaart 1815 - Daar zijn nu de oude serren van het Kasteel Ten Bergen. Er staat ook nog een lang gebouw.
127. De Oroote Vaene, grasland, later bos. Kad. C 233 en 242 tot 247.- 7 gemet 187 roeden - eig, Despaers (1567); de Croeser (1701) - “de vane” 1447 - “de groote vane, hoeygars” 1567 - “de vane, en de Groote Vaene, nedergars, later Bosch” 1701. - Verdwenen in de Haven rond 1900.
159e Begin
128. Huis met smidse. Kad. C 261
“huys, smisse” 1701, 1815 - Nu herberg het Molentje - Huis + smidse, gebouwd in de 17e eeuw; de smidse is verdwenen einde 19e eeuw.
129. Verdeenen hofstede, Kad. C 256
“wylent hofstede 1567, 1701 - Oude hofstede reeds vroeg verdwenen.
130. Huizen gebouwd einde 18e eeuw. Kaart 1791: huys.
131. Twee Terpen. Kad. C 215, 214
eig. Lod. van Roden (1447); Despaers (1567) - “ende ist lant daer de muelne-wallen in ligghen” 1447 – “en ist lant daer de twee meulenwallen in liggen ten bergen” 1567 - “met 2 wallen in ligghende ten beghe” 1701. Van molens is hier geen sprake. - Deze twee terpen liggen naast elkaar, op een eiland van het Oudland, een kreekrug midden in de strandvlakte van de Duinkerke III B.
131/2. Zandberg. Kad. C 214, 215
Stuk land, gedeeltelijk bos, waar de 2 voornoemde terpen liggen. - “lant ghenaemt den zandt bergh ende dit percheel was wylent een hofstede” (zie nr. 132) 1550 - “Zanbergh” 1701 - “bosch den Santberg” 1798. - Dit land is een hoge, zandige kreekrug, waar men zelfs nog zand heeft gedolven.
132. Verdwenen hofstede. Kad. C 213
eig, Steelant (1701) - “hofstede en bogaert” 1567 - “wilent hofstede” 1701. -Een oude hofstede verdwenen rond 1600.
133. Ten Bergen, herberg, nu huis, Kad. C 211
Bebouwd na 1800, herberg rond 1900.
160e Begin
134. Verdwenen hofstede. Kad. C 194
eig, Clooster van de Chartreuzen (1567, 1701) - “een groot hoogh stuck wilent een hofstede, opt noordoosthende drie stryngen met een pit daarin ligghende” 1567, 1701. - Een oude hofstede, reeds verdwenen in de 16e eeuw,
135. Verdwenen huis, Kad. C 192
“huys” 1701, 1805. - Gebouwd in de 17e eeuw. verdwenen in de 19e eeuw.
136. Verdwenen hofstedeke, Kad. C 188
eig. Hausman (1567); Steelant (1701) - “een hofstedeke” 1567 - “wylent hofstedeken” 1701. - Verdwenen na 1600.
137, Hofstede, Kad. C 190
eig. Legillion (1780) Kaart 1780. - Gebouwd einde 18e eeuw; bestaat nog.
138. Hofstedeke. Kad. C 186
eig, Repaert (1791); Legillion (1801), - Gebouwd einde l8e eeuw - herbouwd rond 1920; nu een kunstsmederij.
161e Begin
139. De Carmermeet. Kad. C 177
Stuk weiland, 1 gemet 260 roeden leen, - eig. Lod. van Rooden (1447); Despaers (1567); de Croeser (1701) - “metten carmermeet (4 gem. 50 roe.)” 1447 - “een viercant stuk ghenaemt den carmermeet” 1567, 1701.- Een meet is een hooigras.
140. Hofstede van Sint-Donaas, Kad. C 173
eig. de obedientie van St-Donaas te Brugge (1447, 1567, 1701) - “hofstede en boomgaerd” 1447, 1567, 1701. - Een grote oude hofstede (13e eeuw) met walgracht errond. Ze bestaat nog,
141. Verdwenen hofstedeke. Kad. C 170
eig. De armen van St-Jacobs in Brugge (1567, 1701) - “met twee huyskens daerop staende” 1567 - “hofstedeken” 1701 - Woning van de werklieden ven voorgaande hofstede. Dit is verdwenen in 19e eeuw.
142. Het Boompje,herherg. Kad. C 157
gebouwd midden de 19e eeuw, bestaat nog als herberg.
143. Bos van Sint-Donaas. Kad. C l68 en 105
eig. de obedientie van St-Donaas (1701) - “busch” 1701 - Dit is een deel van het oude bos rond het kasteel Ten Bergen; nu grotendeels gerooid.
144. Ten Berghe, groot kasteelgoed, Kad. C 93 en omgeving - Het was een leen van de Burg van Brugge. Zie verder afzonderlijk artikel.
145. De achterpoort van het kasteel Rosieres. Kad. C 87
“en met de achterpoorte ten suytoosthoucke hierop staende” 1567, 1701 - Deze stenen ingangspoort tot de dreef naar het kasteel Rosieres is verdwenen rond 1900 in de haven.
146. Een Mote (=terp). Kad. C 77
“daer de mote op staet” 1701. - Een mote is een omwalde aarden ophoging, de oudste bewoningsplaatsen in de Polders. Deze ligt op de grens van de Duinkerke III - A en B.
147. Rosieres, kasteelgoed. Kad. C 81 en omgeving.
52 gemet 87 roeden (leen?) – eig. Despaers (l567); Deislye (l701); Rapaart (1777) - “den goede genaemt Roziers” 1548 - t’opperhof ofte goet genaemt rosieris met de geheele walgrachten rontsomme” 1567 – “oppergoet genaemt rogieres” 1701 - “Les Rozières (Rosiers)” 1850. - Op de kaart van 1715 staat het kasteel, de boomgaard, lusttuin, en 3 poorten. De naam Rosières staat in verband met de rozentuin, wellicht wegens de mooie lusttuin naast het kasteel. Dit kasteel verdween rond 1900, met het graven van het Zeekanaal. Zoals de andere kastelen zal ook dit reeds in de 13e eeuw hebben bestaan, alhoewel de naam niet voorkomt in de ommeloper van 1447.
148. De hofstede behorende bij Rosiers. Kad C 83
De eigenaars zijn dezelfde. - “t’neerhof met woonhuyse” l567 - “nederhof” 1701 Zelfde ontstaan en verdwijning als het kasteel.
L49. Den Noord Boomgaert, Kad. C 272
Boomgaard noord van voornoemd kasteel; zelfde eigenaars, - “boomgaert genaemt den noort boomgaert” 1567, 1701.
150. Den Calverbilk. Kad. C 73
Een weiland; zelfde eigenaars als Rosiers - “heet den calverbilck” 1567 ,170l
151. Hofstede ‘t Fortje.
Grondgebied Dudzele, verdwenen in het kanaal. - Kaart 1715 “t’Fortje”.
152. Hofstede Kad. C 130
“hofstede cum bogaerde” 1567, 1701 - De hofstede bestaat nog in herbouwde toestand
153. Hofstedeke; Kad. C 142
“d’hofstede metten bogaerde” 1567, 1701.
154. Hofstedeke, Kad. C 147
eig. De kerk van Lissewege (1567, 1701) - “de hofstede cum hogaerde” 1567. Beide voorgaande hofstedekens zullen un verdwijnen in een nieuwe woonwijk.
155. Hofstede, Kad. C 148
eig. Rapaert (1779); 7 gemet 237 roeden. - ”hofst cum bogaert” 1567,1701. Een oude hofstede, nu nog bestaande als twee huizen.
156. Kruisabele, herberg, Grondgebied Dudzele.
“jegens over d’herberghe Cruysabeele” 1701 - “Herberg Kruisabeele” 1850 Herberg gebouwd in de 17e eeuw; is na 1900 een gewoon hofstedeke geworden.
157. Cuysaheele.
Plaats op de grens van Koolkerke en Dudzele waar de Oostheerweg uitkcmt op de dudzele steenweg. Er stond een kruis (zie nr 158). Abeel = witte popel - “Cruceabeele” 1284 (Cart. O.L.Vrouw Brugge) - ‘noordwaart tot cruusabeele” 1447 - “aende plaetse te oruysabeele” 1567, 1701 - “Cruusabele” 1571 kaart Pourbus. De naam bestond in de 13e eeuw, nu nog in gebruik.
158. Stenen Kruis op voornoemd kruispunt.
‘jegens over het steene cruyse” 1567 - kruis op de kaart Sanderus 1641. – Dat kruis moet dar vele eeuwen gestaan hebben, tot in de 17e eeuw. Het staat niet meer vermeld na 1700.
165e Begin
159. Een terp. Kad. C 31
“ende ist stic daer t’walleke in staet (470 roeden)” 1447 - Deze terp ligt op de grens van de Duinkerke III A en B. Op de kaarten van de 18e eeuw ligt daar een boomgaard met een wal errond. Op de hodernkaart is deze plaats aangegeven als verdwenen bewoning. Vergelijk Klinkewal (nr. 80)
160. Verdwenen hofstede, Kad. C 65
“wilent een hofstede” 1567 - Oude hofstede verdwenen rond 1600.
161. Zeven Eken, kasteelgoed. Kad. C 24
71 gemet 196 roeden; leen van de heerlijkheid “Het Maandagsche” in Brugge . eig. Dubois (1567); van Caloen (1701) - “benoorden VII eecken” 1447 -“t’oppergoet met walgrachten rontsomme genaemt ten seven heecken” 1567 - “t’goet seven eecken” 1701 - “bewalt casteelgoed” 1755. - Het is een oud kasteel, reeds bestaande in de 13e eeuw. Het bestaat nu nog als een hoeve, juist boven het gebied van de haven.
162. De hofstede bij Zeven Eken; Kad. C 22
Dezelfde eigenaars. - “t’nederhof mette hofstede daerop staende” 1567,1701.- Het is deze hofstede van Zeven Eken die nu nog bestaat.
163. Zeven Eken Brug. Kad. bij C 19
Een brug over de Lisseweegse Watergang. - “Sevenheeckebrugghe” 1567, 1701 -“Zeven-Eeke-brugge” 1838 - Deze brug bestaat nog. Het is een stenen boogbrug.
164. Zeven Eken, herberg. Grondgebied St-Pieters, Kaart 1766
165. Hofstede, Kad. C 56
eig. De armen van St-Jacobs in Brugge (l701)
“hofstedeken” 1701. Gebouwd in de 17e eeuw, bestaat nog.
166. Pathoeke.
Kasteelgoed op het grondgebied van Dudzele, tegen Koolkerke. 114 gem. 212 r. Leen van de Burg van Erugge. eig. Despaers (1526, 1567); De Gelauwe (1780) D’Herbe (1807); de Breydel (1850). - “leengoed, met woninghe gheheeten Bathoeke” 1435 (Fland,) - “Pathoucke, gheseyt t’bleau casteel” 1562 - “daerin t’goet ende hofstede genaemt Patoucke, oppergoed en nederhove, met de geheele wytgragt rontsomme” 1567 - “Pad Houc” 1571 kaart - “Pathoucke” 1838. - Kasteel dat reeds bestond in de 13e eeuw; is verdwenen in het Zeekanaal.
167. Peralta, kasteelhofstede, later buitenverblijf. Kad. C 48
19 gem. 30 roeden - eig. Jan de Peralta (1567); Cassela (1701); Gilliodts (1755, 1777) - “de hofstede en boomgaert” 1567 – “casteel Peralta, hofstede en boomgaart” 1701 - “casteel, speelgoet en hofstede” 1755. - Dit kasteel bestaat nu nog als hofstede. Op de voorgevel staat de datum 1650. In dit jaar heeft men dus de huidige bouw geconstrueerd, maar het kasteel bestond reeds veel vroeger.
168. Verdwenen hofstede. Kad. C 50
“wilent een hofstede” 1567.- Een oude hoeve die verdween rond 1600.
166e Begin
169. Verdwenen hofstede. Kad. C 11
eig. Clooster vanden Eeckhoutte (1567, 1701) - “hofstede en boomgaert” 1567 ‘Wylent hofstede” 1701. - Deze is dus ook na 1600 verdwenen in de algemene sociale en agrarische depressie rond 1600.
170. Kerremelkbrugge. Kad. bij C 1
Een verdwenen brug over de Lisseweegse Watergang. – “aende keermelkbrugghe” 1567 – “aen wylent de kerremelkbrugghe” 1701 - op de kaart van l715 staat daar een brug “houten brug, de Keiremelkbrug genaemd” 1838. - In de 17e eeuw schijnt dar geen brug gelegen te hebben, ervoor wel. Na 1700 lag er weer een brug. Nu loopt op die plaats de nieuwe spoorweg naar Knokke over het Lisseweegs Vaartje.
171. Het Kernemelkhof, hofstede op Dudzele.
“d’hofstede met de walgracht rontsomme ghenaempt t’goet ten Clyncke, alias Keernemelc huus” 1693 (OM. St-Pieters) - “jegens t’kernemelkhof” 1701. Een oude hofstede die nog bestaat. Van die hofstede liep een dreef naar de Kernemelkbrug (perceel C 1 van Koolkerke).
172. Sint-Laureinskapel. Verdwenen kapel op Dudzele (Kad. Dudzele C 252)
“tot Sint Lauwreyns kerke” 1447 - “de Sint Laurins kercke” 1567 – tekening op de kaart 1715 – “daer de Sint Laureyns kapelle gestaen heeft” 1838. - Het was een grote kapel, die reeds bestond in 1300. Rond 1800 is ze verdwenen. De Kapelrie van Sint-Laureins had in eigendom de hofstede naast de kapel, en ook drie gemeten land in Koolkerke (166e begin C 18 en C 7).
II . De Watering van Romboutswerve
18e Begin
173. Het Luysekot, verdwenen hofstede, Kad. A 46
“geruïneerde hofstede” 1609 - “verbrande hofstede t’luysekot” 1701. - Een oude hofstede verdwenen rond 1600
174/2 Den nieuwen Steenweg, herberg. Kad. A 3
“herberg” 1852 - Rond 1800 gebouwd, na de opvulling van de Sluyssche Vaert, was dit een tolhuis voor de nieuwe Koolkerkse Kalsijde. Het was tevens een herberg. Nu is het een gewoon huis.
19e Begin
174. Het Molenstuk; Kad. A 18 oost
Stuk land (175 roeden). Nochtans is daar geen molen bekend, “Molenstuk” l609.
175. Batterie. Kad. A 19
“hieraf in batterie 278 roeden, nu geheel gesleght” bijnota in de ommeloper van 1701 - “zaailant met de batterie” kaart 1764. - Dit is één van de kleine fortjes die het grote Fort de Bavière omgaven. - Gebouwd in 1702. Nu is er niets meer van te zien.
176. Franckerijcke. Kad. A 13
Stuk land (400 roeden) - “lant dat men heet franckerijcke” 1609.
177. Hofstede, Kad. A 33
eig, Jan de Peellaert (1779) - “hofstede” 1609, 1701 - Leen. - Een oude hofstede die nog bestaat.
22e Begin
178. Kasteelgoed van Stockhove. Kad. A 73
eig. Dereulx (1609); Stockhove (1674, 1701) - kaart Pourbus 1571 - “casteel metten opperhove, nederhove, bomgaert” 1609, - 1701 “casteel Stockhove” 1674. Een oud kasteel (Proostland), dat verdween na 1702. Het lag immers vlakbij de wallen van het Fort de Bavière, langs de vijandelijke kant. Op kaarten van 1779 staan alleen nog de walgrachten, Op het einde van de 19e eeuw was hier een steenoven met drie huisjes. Toen werden ook de walgrachten opgevuld. Nu is er niets meer van te zien.
179. Verdwenen hofstede. Kad. A 60
eig. Ballet, heer van Sint-Hilde. - “wylent hofstede daer . . . wuende” 1609 - “hofstede afgebroken” 1701. - Ook deze hofstede is dus verdwenen rond 1600. In de ommeloper van 1609 wist men nog wie er laatst op gewoond had: dus kon het hof nog niet lang verlaten zijn. In de daarop volgende jaren werd het dan afgebroken.
180. Verdwenen hofstede. Kad. A 51
“met wylent een hofstede hierop staende” 1609, 1701. - Ook dit gebouw verdween rond 1600
181. Verdwenen hofstedeke. Kad. A 50
“geruïneerde hofstede daar … gewoont heeft” 1609 - “mette geseyde hofstede hierop gestaan hebbende” 1701. - Zelfde opmerking als voor nr 179.
29e Begin
182. Verdwenen hofstedeken. Kad. A 24
“wylent hofstedeke” 1609 - Dus ook verlaten rond 1600.
183. Koolkerke Brug. Kad. A tussen ]42 en 23
“de kercstye brugghe” 1447 - “aen wylent Coolkerke brugghe” 1609 - Tot in de 17e eeuw lag hier een houten brug over het Oud Zwin. Daer trok de Doestweg over de vaart. Aangezien deze Doestweg voorbij de kerk loopt, noemde hij ook de Kerkstie (stie = voetpad). In de 17e eeuw heeft men die brug verlegd tot tegenaan de dorpsmolen (zie nr 194).
28e Begin
184. Hofstede. Kad. A 79
Gebouwd rond 1800. In 1792 bestond hij nog niet.
185. Verdwenen hofstede. Kad. A 106
“wylent hofstede” 1609, 1701. - Oude hofstede verdwenen rond 1600.
186. Batterie (zie nr 175). Kad. A 91 en A 93 zuid
“in de batterie 218 roeden” bijnota in ommel. 1701 - “geapplaneerd fort” 1792 kaart. Aangelegd in 1702; afgedolven tegen 1800.
187. Verdwenen huis. Kad. A 93 zuid
in de batterie, daer een huys ten noordoosthende op staet” 1701 - “woonhuis” 1792. - Dit huis stond er al als men het fortje maakte, en is blijkbaar blijven bestaen, ook met het verdwijnen van het fortje. Nu is er op die plaats niets meer te zien. Misschien is dit de plaats waar, naar men vertelt, rond 1900 het uitschot van Koolkerke woonde.
188. Het Halfweeghuis, herberg. Kad. A 102
kaart 1819, niet in 1792; dus gebouwd na 1800. Vroeger was er een herberg met die naam aan de overkant van de Damse Vaart (17e eeuw).
189. Hofstede. Kad. A 105
Gebouwd na 1800. Eig. Vandergunst (1819).
Lees verder: Kaart van de oude gemeente Koolkerke met een bijhorende historische schets tot 1850 - Deel 2
[DOWNLOAD HET OORSPRONKELIJK DOCUMENT]